Nowe Objezierze, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, obecnie filia parafii Klępicz, gm. Moryń, diecezja szczecińsko-kamieńska.

Wzmianki źródłowe:

1311 r. – Patronat nad kościołem sprawuje klasztor cysterek w Cedyni (Cod. dipl. Brand. A XXXIV, 10)

Pierwsza, odnaleziona pisemna wzmianka na temat położonej 5 km na zachód od Morynia miejscowości (ówcześnie nazywanej Wubiser) zamieszczona została dnia 22 maja 1311 roku w akcie nadania praw klasztorowi cysterek w Cedyni.

Klasztor utworzył w późniejszym okresie na terenie wsi folwark. W księdze ziemskiej Nowej Marchii z 1337 roku miejscowość odnotowana jako „ Deutonica Bobiesern”.

Kościół znajdujący się w Nowym Objezierzu był pod patronatem klasztor cysterek z Cedyni. Po wielu burzliwych wiekach, minionych od kasaty w 1555 roku klasztoru w Cedyni, świątynia, jak wiele kościołów na Pomorzu, ponownie zaczęła pełnić funkcje sakralną w dniu w 17. V 1945 roku, w dniu uroczystej jej konsekracji. Dokonało się to troską ludzi, rzuconych w wojennej tułaczce na nieznane ziemie, z kresów wschodnich Rzeczpospolitej, jako wotum wdzięczności za ocalenie.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP został poświęcony 17.VII.1945 r., jest obecnie filią parafii Klępicz, którą erygował ks. Arcybiskup Jerzy Stroba dn 20.06.1974 r. Doroczny odpust ma miejsce w dniu 15.VIII.

Pomniki architektury granitowej Pomorza Zachodniego, do których niewątpliwie zalicza się kościół w Nowym Objezierzu, powstawały w trudnym okresie chrystianizacji i zawdzięczają swe powstanie zbiorowemu wysiłkowi mieszkańców pomorskich gmin wiejskich i miejskich.

Świątynia, niemy świadek minionych wieków, wpisuje się swym cichym trwaniem od czasów średniowiecza w barwny krajobraz malowniczej, acz niewielkiej miejscowości.

Stanowi bez wątpienia harmonijny akcent architektoniczny wsi, ukryty bezcenny skarb przeszłości i jest niemym świadkiem chrystianizacji Pomorza i głębokiej religijności jego mieszkańców.

Kościół usytuowany w malowniczej miejscowości, w cieniu lip, otoczony kamienny murem, wpisuje się w rzeźbę krajobrazu, tworząc zeń niemalże mistyczną jedność.

Zgodnie z kanonem średniowiecznych budowli sakralnych jest orientowany, czyli świątynia zbudowana na osi wschód-zachód, gdzie prezbiterium zwrócone w jest kierunku wschodnim.

Początki świątyni sięgają drugiej połowy XIII w., zbudowany z ciosów granitowych, orientowany, salowy, na rzucie prostokąta, z wieżą, przebudowany w stylu neogotyckim w latach 1898 -1902. Elementy nowożytnych przebudowań odróżniają się od granitowych ciosów przez żółtawy odcień cegły klinkierowej, z której wybudowano trójkątny szczyt w fasadzie zachodniej, smukłą wieżę – kampanile, od strony południowo-zachodniej, niewielką kruchtę południową i zakrystię od strony północnej. Z pierwotnego założenia późnoromańskiego pochodzą fragmenty południowej ściany z portalem, oraz granitowe ciosy (wtórnie użyte ?) w fasadzie zachodniej, wraz z dwuuskowym portalem na osi.

Do wnętrza świątyni, od strony zachodniej, wiedzie portal wejściowy, ostrołukowy, dwukrotnie schodkowany. Wnętrze nawy przekryte stropem belkowym, natomiast w absydzie znajduje się sklepienie krzyżowe. Ściany świątyni pokryte białym tynkiem, na łuku tęczowym polichromia ze stylizowaną wicią kwiatonu, żebrom sklepiennym prezbiterium towarzyszy polichromia roślinna z delikatnie stylizowaną wicią bluszczu.

W absydzie chóru znajduje się, umieszczony centralnie obraz Matki Bożej Jasnogórskiej, a po obu stronach narysowane subtelną, jakby secesyjną kreską, anioły z atrybutami Matki Bożej: dwa z lewej strony niosą lilie i koronę królewską, anioł po prawej trzyma koronę cierniową.

W prezbiterium również widoczny niezwykły krucyfiks z okolic Stanisławowa, z którym przybyli ocaleni tułacze wojenni z kresów wschodnich Rzeczpospolitej. Prezbiterium oświetla rozeta z 1902 r. Wpisana w okulus sześciopłatkowa rozeta jest wypełniona witrażami, w środkowe koło wpisana jest gwiazda sześcioramienna. Okna naw posiadają głębokie rozglifienia, zakończone łukiem.

Z dawnego wyposażenia zachowała się neogotycka ambona, ławki i neorenesansowy prospekt organowy oraz dzwon z 1714 r.

Najcenniejszym zabytkiem kościoła w Nowym Objezierzu jest portal południowy. W świadomości XIII-wiecznych kamieniarzy istniała wiedza na temat jego rangi. Ranga portalu południowego, jako ważnego elementu w liturgii procesyjnej, które służyły do uroczystych wejść do kościoła kapłana, została podkreślona przez bogatszy program rzeźbiarski, w przeciwieństwie do portalu masywu wieżowego, przeznaczonego dla wiernych. Wykuty w trudnym do obróbki materiale, jakim jest granit, jest trzykrotnie schodkowany, o mocno rozwartym łuku ostrym z segmentami zwornikowymi, zamykającymi łuki portalowe i poszczególne uskoki. U dołu znajduje się na ościeżach cokół złożony ze skośnie profilowanej płyty i załamanej pod kątem prostym plinty. Na zewnętrznym uskoku obramowania wykuta jest wklęska, w którym znajduje się 19 półkul tkwiących w regularnych odstępach. Wklęska przechodzi na skośną płytę cokołu. Krawędzie wewnętrznych stopni portalu wykute są w formie wypukłego wałka. Zarówno wyżłobienie jak i wałki przechodzą na cokół o ukośnym profilu obiegającym ościeże portalu. Krawędź drugiego wewnętrznego uskoku ma także formę wałka przechodzącego na cokół z ta różnicą, że urywa się on u nasady łuku, ażeby ustąpić miejsca rozpoczynającemu się nieco wyżej żłobkowaniu.

Genealogia dekoracyjnego motywu półkuli na obramowaniu portalowym. Kule, guzy, czy rozety na wklęsce otaczającej portal, są motywem dość częstym w architekturze romańskiej. Pochodzi z Francji. Najdawniejsze przykłady stosowania guzów, kul wzgl. rozet spotykamy na obramowaniach portali francuskich. Pojawia się on powszechnie we francuskiej architekturze portalowej na początku XII w., skąd przechodzi do Niemiec na przełomie XII/XIII w. Jest on niezmiernie charakterystyczny dla późno-romańskiej dekoratywności, która usiłują za wszelką cenę osiągnąć w trudnym do obróbki materiale kamieniarze pomorscy, interpretując na swój sposób prymitywny wielkie późno-romańskie koncepcje portalowe katedr Alzacji, Bazylei, Bambergu, środkowej Europy, Brandenburgii, i Marchii Wkrzańskiej, przy czym na terenie Pomorza Zachodniego występują dwa sposoby dekoracji półkulami (guzami) a mianowicie przez umieszczanie ich na wałku lub we wklęsce. Nasuwa się wniosek, że portale o ościeżach rozczłonkowanych za pomocą wałków i żłobkowanych wklęsek kutych w granicie, spotykają się tak na terenie Pomorza Zachodniego jak i Marchii Wkrzańskiej. Formy te są wynikiem naśladownictwa profilowań stosowanych w późno-romańskich i wczesnogotyckich portalach, wykonanych z innych gatunków kamienia.

Datowanie: Zastosowanie segmentów zwornikowych jako zamknięcia łuku portalowego, późno-romańskiej dekoratywności w postaci motywu guzów we wklęsce, starannie ociosane kwadry z ukośnie profilowanym cokołem u dołu ściany, wskazują na powstanie budowli w trzeciej ćwierci XIII wieku.

„Cysterski ślad”

Należy również wspomnieć, że Nowe Objezierze zostało włączone w 2015 r. w Ogólnopolski Szlak Cysterski – Pętla Zachodniopomorska, o czym informuje tablica przy murze, przed bramką wejściową od strony zachodniej.

Cystersi na Pomorzu Zachodnim i w tzw. Nowej Marchii do końca XIII wieku zdominowali inne zakony, pełniąc niezwykle istotną rolę kulturotwórczą na tym obszarze. Łącznie na omawianym obszarze powstało kilka opactw męskich jak w Kołbaczu i Bierzwniku, oraz klasztory żeńskie w Cedyni, w Pełczycach, Reczu i Marianowie i inne.

„Cysterski ślad” pozostał i wciąż trwa w architekturze i klimacie miejsc przed wiekami wybranych przez szarych mnichów. Każde takie miejsce jest punktem na mapie w misternej sieci powiązań z klasztorami macierzystymi i filialnymi całej Europy. Jednocześnie każde cysterskie miejsce jest samo w sobie ośrodkiem, z którego rozchodzą się różne szlaki wydobywające ze współczesnego krajobrazu bogactwo duchowej i materialnej przeszłości.

Oprac. Bernadeta Abramowicz, styczeń 2022

Bibliografia

• Barbara Stolpiak, Teresa Świercz, Szlak Cysterski w Polsce. Pętla Zachodniopomorska. Mapa; 2015 r.
• Świechowski Zygmunt, Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.
• Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, T.VII, Cz. 1
• Szczęsny Skibiński, Katedra w Kamieniu Pomorskim, Poznań 2002