d. Pr. Brand. T. VII, cz. 1, str. 138 Pomniki architektury granitowej Pomorza Zachodniego, do których niewątpliwie zalicza się kościół w Dolsku, powstawały w trudnym okresie chrystianizacji i zawdzięcza swe powstanie zbiorowemu wysiłkowi mieszkańców pomorskich gmin wiejskich i miejskich. Świątynia, niemy świadek minionych wieków, wpisuje się swym dostojnym trwaniem od czasów średniowiecza w barwny krajobraz malowniczej, acz niewielkiej miejscowości. Usytuowany w otoczeniu pomnikowych lip i kasztanów, otoczony kamienny murem, na niewielkim wyniesieniu, wpisuje się w  rzeźbę krajobrazu, zestrajając się z nim znakomicie, Kościół jest orientowany, zgodnie z kanonem średniowiecznych budowli sakralnych, na osi wschód-zachód, gdzie prezbiterium/chór zwrócone jest w kierunku wschodnim. Ponadto świątynia w Dolsku jest znakomitym przykładem budowli salowych, o rzucie prostokątnym, występujących dość licznie na terenie Pomorza Prawoodrzańskiego, z wyodrębnionym chórem prostokątnym i apsydą i z wieżą od strony zachodniej tej samej szerokości co nawa. Kamienny masyw wieżowy ożywia od strony zachodniej główny portal wejściowy i jest trzykrotnie schodkowany, ostrołukowy, o łagodnym łuku. Na ościeżach portalu zachodniego znajduje się motyw szachownicy. Od strony południowej znajduje się również portal dwukrotnie schodkowany, ostrołukowy. Od strony wschodniej dobudowano w okresie późniejszym hemicykl absydy – XVI w.. W oszkarpowanych ścianach południowej i północnej znajdują się okna, obustronnie rozglifione. Pierwotnie kościół był zakończony prosto. Z hali wieżowej przekrytej sklepieniem beczkowym o załamanym grzbiecie, prowadzi szerokie ostrołukowe przejście do kościoła. Wymiary: wnętrze nawy 9, 00 m x 6, 40 m, grubość murów nawy 1, 15 m, grubość murów wieży 1, 85 m. Przyjmuje się, ze apsyda kościoła w Dolsku jest późniejszej daty, aniżeli reszta jego elementów składowych. Zajmuje ona całą szerokość nawy; szerokość apsydy w stosunku do nawy wskazuje na wiek XVI, jako przypuszczalny czas przebudowy. Pierwotny rzut poziomy kościoła w Dolsku nie trudno odtworzyć jako rzut prostokątnej budowli salowej bez chóru, z wieżą od strony zachodniej. Przebudowa nastąpiła prawd. w XVI wieku, kiedy częste są na terenie Pomorza budowle kościelne zakończone półokrągło, apsydialnie. Za późniejszą datą powstania absydy, aniżeli nawy i wieży zachodniej przemawiają następujące fakty: - zajmuje ona całą szerokość nawy, gdyż w budowlach romańskich, aczkolwiek spotyka się typ z apsydą, przylegającą bezpośrednio do ściany wschodniej, to jednak przestrzeń zajmowana przez nią nie przekracza 2/3 jej szerokości. - portal ostrołukowy w ścianie południowej, jest niezgodny z typem apsydowym, - brak szczytu wschodniego, z którego materiał został zużyty do budowy apsydy – w kościołach wiejskich, romańskich występuje zawsze szczyt wschodni, - wysokość apsydy równa nawie, podczas gdy w budowlach romańskich apsyda jest znacznie niższa od ścian nawy - skarpy, organicznie powiązane z murem apsydy, nie spotykane nigdy na tym terenie w apsydach romańskich. Datowanie: Starannie ociosane kwadry o jednolitym formacie, ich regularny układ w poziomych warstwach, ponadto rozwarty kąt ostrego łuku w portalu zach. jak również użycie segmentów zwornikowych do zamknięcia poszczególnych jego schodkowanych obramowań przemawiają za powstaniem kościoła w trzeciej ćwierci XIII wieku. Po II wojnie światowej kościół w Dolsku zaczął służyć ponownie wspólnocie katolickiej, Po długich stuleciach, od XIII w., od czasu lokacji miejscowości, kościół w Dolsku powrócił do swej pierwotnej funkcji. W dniu 19. XI. 1947 r. nastąpiła uroczysta rekonsekracja kościoła. Doroczny odpust parafii, w Dniu Święta Patronki, św. Elżbiety Węgierskiej obchodzony jest w niedzielę po 19. XI. W architekturze granitowej, par excellence funkcjonalnej, istotną jest rodzaj przestrzeni wewnętrznej, która wpływa kształtująco na charakter bryły zewnętrznej. Spośród zabytków pomorskich wyodrębnić można dwa rodzaje: - o jednolitej przestrzeni wewnętrznej, czyli budowle salowe, należące w  praktyce do grupy kościołów wiejskich - o złożonej przestrzeni wewnętrznej, o rzucie bardziej złożonym, budowle wielonawowe, należące do grupy kościołów miejskich Osobnym zagadnieniem, któremu warto poświęcić uwagę to niezwykłe elementy architektury kościoła w Dolsku: portal schodkowy z łagodnym łukiem ostrym zakończonym segmentem zwornikowym, a także niezwykły motyw szachownicy na ościeżach portalowych. Portale wykonywano niezależnie od ścian, przypuszczalnie pozostawiano otwór w ścianie na miejscu, gdzie miał być umieszczony portal, świadczy o tym faktura murów w najbliższym otoczeniu portalu, widać to najzupełniej wyraźnie jak zapełniano wolną przestrzeń pomiędzy obramowaniem portali a brzegiem otworu za pomocą luźnych kamieni. Występujące części ciosów, stanowiące brzeg pozostawionego otworu, były dostosowywane do warstwy ciosów wypełniających przestrzeń miedzy jego krawędzią a obramowaniem portalu. Rodowód portali schodkowych nie nasuwa większych trudności. Występują one na całym obszarze późnoromańskiej budowli granitowej, w Brandenburgii. Gzymsy, pojawiające się nasady łuku w niektórych portalach schodkowych, mogą być reminiscencją częstego w Saksonii i Starej Marchii brandenburskiej typu portali kościołów wiejskich, gdzie gzymsy występują bardzo silnie. Na ościeżach portalowych w Dolsku widnieją elementy ornamentacyjne, których znaczenie nie jest wyjaśnione. Należą doń kwadry z ornamentem szachownicy. Motyw szachownicy występuje na portalach niektórych kościołów na omawianym terenie Pomorza Zachodniego i stanowi zagadnienie, które warto bliżej przedstawić. Efekt szachownicy na kostce granitowej został uzyskany przez wygładzenie pól jednych kwadracików, a przez pozostawienie reszty szorstkimi. W Dolsku cios z szachownicą został umieszczony po lewej stronie nasady łuku, na trzecim- licząc od zewnątrz- stopniu ościeży portalu. Liczba kwadracików wynosi w przybliżeniu 35, technika wykonania poprzez wygładzenie pól, a linie tworzące pola kwadracików są równoległe w stosunku do powierzchni licowej ciosu, w przybliżeniu kwadratowej. Można przypuszczać, że cios z ornamentem szachownicy znajdował się pierwotnie przy portalu zachodnim, a tu został wmurowany wtórnie, świadczy o tym uszkodzenie na rogu. Zapewne znajdował się uprzednio gdzie indziej. Miejsce tym mógł być tylko zniszczony przy dobudowie wieży portal zachodni. Kwadry z motywem szachownicy w kościołach granitowych występują również poza obrębem Pomorza prawoodrzańskiego, mianowicie na terenach położonych na lewym brzegu Odry. Motyw szachownicy występuje zawsze łącznie z portalem na jego ościeżu lub obok. Drugi ze sposobów umieszczania zachodzi, jeśli zbyt skomplikowany profil nie pozwala na bezpośrednie włączenie kwadru z szachownicą w obramowanie portalu. Teren występowania motywu ogranicza się do Pomorza prawo- i lewoodrzańskiego, Marchii Wkrzańskiej oraz północno-wschodniej Brandenburgii. Ażeby dociec, jakie znaczenie miał wzór szachownicy, należy wziąć okoliczności, w których występuje. Motyw szachownicy spotyka się przy obramowaniu portalu, a więc miejscu bardzo widocznym, przeznaczonym do oglądania, istniała także funkcja dekoracyjna, wskazuje za tym staranność wykonania. Znak ten mógł odgrywać rolę gmerku kamieniarza lub strzechy kamieniarskiej. Za tą hipotezą przemawia stosunkowo liczne jego występowanie, którego nie mogła uzasadnić działalność jednego człowieka i wiadomości, jakie posiadamy o organizacji pracy przy budowach średniowiecznych. Płaszczyznowy charakter znaku szachownicy odgrywał w przypadku budowli pomorskich przypuszczalnie rolę sygnatury dla jednej pracowni kamieniarskiej. Wskazują na to pokrewieństwa konstrukcyjne i stylistyczne ( użycie segmentu zwornikowego, identyczna forma łuku, motyw dekoracji kul w holkielu), a przede wszystkim sposób umieszczenia kwadru z szachownicą na zewnątrz portalu. Można przyjąć hipotezę, że cios z ornamentem szachownicy na obramieniu portalu stosowano jako sygnatura dla pomorskich warsztatów kamieniarskich. Oprac. grudzień 2021/ styczeń 2022, Bernadeta Abramowicz. Bibliografia Świechowski Zygmunt, Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950. Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, T.VII, cz. 1