Reprezentowała typ z gmachami przednim i tylnym rozdzielonymi podwórzem.

Historia

Budynek początkowo drewniany zamieszkiwali różni rzemieślnicy. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1507 r., kiedy należał do Piotra Swądro, następnie do Jana Piguła, a dalej aptekarza Piotra, kuśnierza Stanisława Chilacza, konwisarza Aleksego Wrzeszcza (Gocza). Od 1566 r. był własnością kotlarzy i kuśnierzy Piotrowskich. Wiadomo, że w 1607 r. pożar zniszczył niemal wszystkie domy na Krzywym Kole. W 1631 r. Bartosz Psota (Gierka lub Giezka) wystawił murowaną kamienicę. W l. 1655-69 była ona własnością Franciszka Wołczyńskiego, który zapewne wzniósł gmach tylny. W XVII w. parcele kamienic wsch. pierzei Krzywego Koła stopniowo zwiększały swą powierzchnię w kierunku Wisły wchłaniając ulicę przymurną i mur, który stracił znaczenie obronne. Kamienica należała następnie do późniejszego burmistrza Dawida Zappio. W 1673 była zdewastowana. W 1699 r. był to budynek o 2 kondygnacjach z poddaszem i drewnianym gmachem tylnym. Stał się wówczas własnością kupca i burmistrza Aleksandra Czamera, który do 1702 r. przebudował go i podwyższył o kondygnację. Kamienica ponownie zrujnowana przeszła w 1768 r. na własność Szydłowskiego chorążego warszawskiego, starosty sękocińskiego.  W 1807 r. była przeznaczona na kwatery dla weteranów wojen napoleońskich z legionów włoskich. Do 1819 r. należała do Macków, dalej Dorantowiczów, Grabowskiego, Rakowskich, a od 1907 r. Przedpełskich. W II poł. XIX w. wielu Żydów zamieszkiwało Krzywe Koło. W 1869 r. na posesji nr 12 mieścił się skład skór Icka Heitlera i dom modlitwy Chaima Tardera. Kamienica składała się wówczas z domu frontowego, murowanego łącznika i okazałego budynku tylnego położonego niżej na zboczu skarpy.  Do 1915 r.  oba budynki stanowiły wspólną posesję. Ok. 1900 r. budynek przedni w wyniku przebudowy zyskał czwartą kondygnację i wysokie poddasze z dwoma rzędami facjat, a w elewacji fasady niszę z rzeźbą Matki Bożej. W takim kształcie kamienicę ukazują zdjęcia z 1942 roku. Figura Marii umieszczona była w konchowo zamkniętej niszy w trójosiowej fasadzie między 2 i 3 odsuniętą osią, na wysokości 2 piętra. W wydzielonym gzymsem parterze, zdobionym pasowym boniowaniem, znajdowało się prostokątne okno i szeroki przejazd bramny w oprawie z kamiennych ciosów. Kamienica jak większość zabudowy Starego Miasta została zniszczona w 1944 r. w czasie działań wojennych. Ocalały tylko piwnice i fasada, którą rozebrano przed odbudową prowadzoną w 1954 r. wg proj. Stefana Krasińskiego. Przy odbudowie nawiązywano stylistycznie do architektury dawnej Starówki dostosowując do wymaganych standardów dzielnicy mieszkaniowej. Z przedwojennego wyglądu domu frontowego zachowano liczbę kondygnacji i osi elewacji oraz charakter oprawy okien. Zmianom uległ układ wnętrz, konstrukcja dachu z wprowadzoną latarnią, układ otworów parteru. Dawny dom tylny odbudowano jako budynek o adresie Brzozowa 39/41 oddzielony od kamienicy zrekonstruowaną dawną uliczką przymurną. Dekorację elewacji w technice sgraffita i polichromii we fresku wykonał Edmund Burke we współpracy z Janiną Ignatowską. Braki materiałowe zaistniałe przy powojennej odbudowie oraz narzucone przez władze tempo prac miało wpływ na ich jakość. Niszczejące tynki kamienicy były wielokrotnie poddawane restauracji i wymagały wielu uzupełnień. Prace przeprowadzone w 2016 r. przywróciły estetyczny wygląd mocno już uszkodzonym elewacjom.

Opis

Kamienica usytuowana jest w bloku zwartej zabudowy staromiejskiej, we wsch. pierzei ul. Krzywe Koło, na wylocie zach. odnogi tej ulicy załamującej się pod kątem prostym. Jest murowana z cegły, czteropiętrowa, z XVII-wiecznymi piwnicami. Przykryta dachem dwuspadowym z facjatami, zwieńczona nadbudówką zwaną latarnią, również o dwuspadowym dachu krytym dachówką. Kamienica założona była na planie prostokąta. Po powojennej odbudowie połączona została wnętrzami z sąsiednim budynkiem od północy. Elewacje w kondygnacjach mieszkalnych są trójosiowe z odsuniętą osią od pd. i zwieńczone gzymsem koronującym. Od frontu do mieszczącego się na parterze Instytutu Słowackiego prowadzi szeroki portal drzwiowy ujęty boniowanym, kamiennym obramieniem, zwieńczonym łukiem koszowym z kluczem. Swymi rozmiarami i dekoracją nawiązuje do dawnego przejazdu bramnego znajdującego się w jego miejscu. Stylistycznie koresponduje z nim umieszczone obok, równie szerokie, okno w kamiennej opasce, zamknięte łukiem odcinkowym. Okna w górnych kondygnacjach obu elewacji zdobią opaski z tynku i gzymsy podokienne, a te na 1 i 2 piętrze fasady zwieńczone są dodatkowo gzymsami. W elewacji tylnej 3 prostokątne okna parteru ujmują szerokie kamienne opaski. Cała elewacja frontowa pokryta jest sgraffitowymi ornamentami wzbogaconymi tondami portretowymi i kartuszami. Na wysokości 1 i 2 piętra umieszczono dekorację malarską, której tematyka związana jest z muzyką, co mogło nawiązywać do historii ulicy zamieszkiwanej przez wielu muzyków jak np. Jana Stefaniego, skrzypka i kompozytora m. in. muzyki do opery wg libretta Wojciecha Bogusławskiego „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”. W wąskich partiach ściany między oknami 1 i 2 osi znalazły się martwe natury z instrumentami, a w szerszych przestrzeniach między 2 i 3 osią, sceny figuralne przedstawiające harfistkę, a powyżej kataryniarza.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

opr. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 11-07-2017 r.