Świątynia nie jest najwybitniejszym dziełem kunsztu ciesielskiego, ale stanowi akademicki przykład kościoła drewnianego z pogranicza śląsko-małopolskiego z tamtego czasu i posiada wszystkie cechy charakterystyczne dla tych świątyń (plan, układ przestrzenny i detal architektoniczny). Malowniczość bryły zabytku podkreślają dookolne, otwarte soboty (podcienia), które obniżają optycznie proporcje jej korpusu.

Historia

Wieś Poręba Wielka została lokowana w 1285 r. W 1. poł. XV w. miejscowość znajdowała się w posiadaniu rodu Korniczów, którzy przyjęli nazwisko Porębscy i dziedziczyli Porębę aż do przeł. XVII i XVIII w. Miejscowy kościół wzmiankowany był w latach 1325–1327. Na pocz. XVI w. (być może w latach 1502–1506) wzniesiono obecną świątynię z fundacji właściciela wsi Zygmunta Porębskiego, który był także sekretarzem króla Zygmunta Starego. Konsekrowano ją w 1509 r. W 1506 r. król ufundował do kościoła dzwon odlany przez krakowskiego ludwisarza Piotra Wischera; dzwon w 1943 r. został skradziony przez hitlerowców,  obecnie znajduje się na terenie jednej z parafii w Niemczech, ale dotąd nie udało się go odzyskać. Około 1644 r. do kościoła dobudowano wieżę. W latach 1720–1763 świątynia była zamieniona na zbór kalwiński. W 1783 r. przeprowadzono generalny remont konstrukcji obiektu i do wnętrza wprowadzono nowe wyposażenie barokowe. W 1905 r. hełmy wieżowe pokryto blachą. W latach 1916–1917 Adam Giebułtowski ozdobił wnętrze kościoła zachowaną do dzisiaj polichromią. W 1918 r. odnowiono ołtarze i ambonę. Od p. XXI w. w kościele prowadzone są prace remontowo-konserwatorskie.

Opis

Kościół położony jest w północno-środkowej części wsi. W pozostałości pnia po okazałym dębie na dawnym cmentarzu przykościelnym wbudowana jest murowana kapliczka. Kościół orientowany, drewniany, wzniesiony w konstrukcji zrębowej, pobity gontami, częściowo oszalowany, nakryty gontowym dwukalenicowym dachem dwuspadowym. W kalenicy dachu nad nawą znajduje się cebulasta wieżyczka na sygnaturkę kształtu barokowego. Obiekt  otaczają otwarte soboty z gontowym zadaszeniem. Świątynia składa się z prostokątnej nawy, węższego zamkniętego trójbocznie prezbiterium i zakrystii przy nim. Od zachodu do nawy dobudowana jest wysmukła izbicowa wieża konstrukcji słupowo-ramowej, o pochyłych ścianach pobitych gontami, zwieńczona cebulastym hełmem. Pod wieżą mieści się kruchta. Wnętrze nakrywają stropy płaskie. Łuk tęczy półkolisty. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch profilowanych słupach. W kościele zachowane są dwa  późnogotyckie, profilowane portale z nadprożami o wykrojach w „ośle grzbiety” i z deskowo-spągowymi, okutymi, jednoskrzydłowymi drzwiami. Ściany i stropy świątyni pokrywa polichromia ornamentalno-figuralna, m.in. w nawie na stropie ukazana jest scena koronacji Matki Boskiej, a przedstawienia na ścianach odnoszą się do Starego Testamentu. Rokokowy ołtarz główny z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dwa ołtarze boczne i ambona pochodzą z XVIII w. Do budowy tego ołtarza wykorzystano elementy XVI-wiecznej, renesansowej nastawy z ornamentem kandelabrowym, które widoczne są z tyłu konstrukcji. Chrzcielnica klasycystyczna. Do cenniejszych obrazów należy przedstawienie Koronacji Matki Boskiej, prawdopodobnie w XVI w. i pochodzące z poprzedniej świątyni  oraz Chrystus w Ogrojcu z 2. poł. XIX w. Rzeźbiony i malowany prospekt organowy datowany jest na 2. poł. XVIII w. W kościele znajduje się kilka późnobarokowych feretronów z XVIII w. Do cenniejszych zabytków należy płyta nagrobna Zygmunta Porębskiego z około 1641 r.

Obiekt dostępny. Wnętrze zawsze można zobaczyć w czasie nabożeństw. Kościół znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 19.08.2022 r.