cmentarz żydowski - Zabytek.pl
Adres
Markuszów, Lubelska
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Markuszów
W 1661 roku odnotowano, że podatki w mieście płaciło dziewięciu Żydów.
W 1681 roku rozrastająca się społeczność żydowska w Markuszowie otrzymała zezwolenie na wybudowanie synagogi. W dokumentach jej istnienie jest jednak potwierdzone dopiero w 1799 roku. Kwestia daty powstania samodzielnej gminy żydowskiej w tym mieście również jest niejasna. Istnieją przesłanki wskazujące, że było to w 1686 bądź dopiero w 1766 roku. Prawdopodobnie jednak powstanie gminy można łączyć z końcem XVII wieku.
W XVIII–XIX wieku społeczność żydowska Markuszowa rozrastała się dynamicznie. W 1861 roku w mieście żyło 826 Żydów, a w 1885 roku 1256. Już w XVIII wieku pojawiła się potrzeba nowego miejsca pochówku. Wybrano na nie działkę na terenie nowo powstałego przedmieścia Markuszowa zamieszkałego przez ludność żydowską - na Łachach. Nowy cmentarz powstał około 0,5 kilometra od rynku, wśród pól, obecnie przy ulicy Lubelskiej.
W dwudziestoleciu międzywojennym stał tam drewniany budynek, który być może był domem przedpogrzebowym lub domem dozorcy. Teren cmentarza został wtedy otoczony drewnianym ogrodzeniem, a od strony zachodniej była brama. W 1937 roku jego obszar powiększono do 0,56 hektara. Przed wybuchem drugiej wojny światowej znajdowało się tam podobno 2500 macew.
W czasie drugiej wojny światowej Niemcy zdewastowali nekropolię. Nakazali wyciągać macewy, których następnie użyto do utwardzania dróg i chodników. Po wojnie macewy mieszkańcy używali do celów budowlanych. Pod koniec lat 80. XX wieku na cmentarzu porośniętym drzewami znajdowało się 56 nagrobków, częściowo poprzewracanych. Znaczna ich część pochodziła z połowy XIX wieku, najstarszy znaleziony nosił datę 1855. Macewy zostały wykonane z piaskowca, noszą jeszcze ślady polichromii. Podczas wizji w 2018 roku stwierdzono 19 macew; prawdopodobnie jest ich ok. 20–30.
W 2016 roku z inicjatywy prof. Dana Orena z USA, którego prababcia została pochowana na markuszowskim cmentarzu, i przy wsparciu The Matzeva Foundation, Stowarzyszenia „Studnia Pamięci” oraz Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego cmentarz został rededykowany. Wzniesiono wówczas pomnik upamiętniający pochowanych na cmentarzu Żydów. Rok później, również z inicjatywy Dana Orena, zorganizowano akcję sprzątania cmentarza, do której udało się zaangażować młodzież. Zachowane na cmentarzu nagrobki zostały zinwentaryzowane. Ich wykaz jest dostępny na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_47 [dostęp: 20.09.2020].
Cmentarz widnieje w rejestrze zabytków pod nr. A-1000 z dn. 30.12.1989.
Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Rodzaj: cmentarz żydowski
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_CM.570, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_CM.9243