Historia

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w XIII w. Istnienie młyna dokumentarnie poświadczone od czasów nowożytnych. Jego wizerunek jest widoczny na rysunku F. B. Wernhera z 1765. Kilkakrotnie modernizowany. Pierwotnie napędzany kołami wodnymi, później turbiną Francisa, obecnie silnikiem elektrycznym.

Młyn w obecnej postaci wzniesiono w poł. XIX w. i rozbudowywano wraz z obiektami towarzyszącymi do pocz. XX w. W 1981 r. przeprowadzono modyfikacje młyna ze względu na zniszczenia po pożarze. W 1989 r. produkcja roczna wyniosła 1500 t przemiału zbóż. Własność prywatna.

Opis

Zespół młyna w Siedlimowicach stanowi samodzielny zakład produkcji mąki złożony z: młyna, turbinowni, kuźni, stolarni, trafostacji, spichrza, wozowni i domu młynarza. Zespół zlokalizowany jest peryferyjnie we wsch. części miejscowości, wzdłuż głównej drogi wiejskiej. Dom młynarza, młyn i wozownia, mieszczą się między drogą a młynówką i zamykają dziedziniec gospodarczy. Do pd. ściany młyna przylegają budynki towarzyszące, przerzucone przez młynówkę: turbinownia, kuźnia, stolarnia, trafostacja. Nieopodal stoi spichrz, skomunikowany z młynem drewnianym łącznikiem przerzuconym nad młynówką na wysokości I piętra. W pd.-zach. narożniku gruntów młyńskich znajduje się murowany kurnik. Od pn. posesję zamyka reprezentacyjny mur, tynkowany, w odsłoniętych fragmentach kamienny. W nim dwie pary ażurowych stalowych wrót. Podwórze gospodarcze, wyznaczone układem domu, młyna, wozowni i muru, zachowało nawierzchnię z kostki granitowej. Wzdłuż domu ułożono chodni z płyt granitowych i kostki, a jego nieznaczne wyniesienie oddziela kamienny krawężnik. Koryto młynówki, zasilanej wodami rzeki Bystrzycy, licowane jest kamieniem.

Młyn wybudowany jest na planie wydłużonego prostokąta (12 m x 32 m), wzdłuż młynówki. Parter i I piętro murowane z cegły, z dodatkiem kamienia, otynkowane. Parter zamknięty od góry w trzech konstrukcjach: w części pd.-zach. belki stropowe drewniane (w części produkcyjnej strop nagi, w części biurowej z sufitem) wsparte podciągiem drewnianym spoczywającym na dwóch żeliwnych kolumnach; w części środkowej ceramiczny strop odcinkowy na stalowych szynach; w narożniku pn.-wsch. sklepienia żaglaste wsparte na żeliwnych kolumnach.

Na pozostałych kondygnacjach stropy belkowe drewniane, nagie, wsparte na poprzecznych podciągach, w części magazynowej wspartych na drewnianych słupach. Podłogi drewniane z desek. Piętra III i IV wykonane w technice szkieletowej z wypełnieniem ceglanym, od zewnątrz nietynkowane, od wewnątrz tynkowane i bielone. Regularny układ rygli i zastrzałów w części środkowej oraz w polach skrajnych wzbogacony jest zastrzałami w formie krzyża św. Andrzeja. Belki stropowe wyprowadzone ponad lico ściany mają snycersko opracowane ostatki. Pola między podwalinami i końcówkami belek stropowych wypełniają deski opracowane snycersko w formie spływów. Drewniana konstrukcja szkieletowa młyna jest konstrukcyjnie powiązana ze znajdującymi się wewnątrz urządzeniami.

Rytmicznie rozmieszczona stolarka okienna cechuje się prostotą formy. Składają się na nią drewniane okna krosnowe, umieszczone od wewnątrz, otwierane do wnętrza, dwuskrzydłowe, na parterze i I piętrze czteropoziomowe, na II i III piętrze trójpoziomowe. Poniżej okien zlokalizowane są wywietrzniki odpowiedzialne za wentylowanie wnętrza. Na elewacji młyna na wysokości I piętra zamontowane są dwa pulpitowe zadaszenia przekryte blachą. Mniejsze, na ścianie szczytowej, ochraniające rozładunek otrąb, zachowało oryginalną drewnianą strukturę nośną. Większe, na ścianie podłużnej, zostało w latach 70. XX w. zastąpione nowszym, opartym na kratownicy stalowej, co zostało wymuszone nakryciem wprowadzonego wówczas zasypnika zboża dla pojazdów mechanicznych. Układ konstrukcyjny pierwotnej wiaty jest nadal czytelny w elewacji.

Młyn jest podpiwniczony w środkowej części. W piwnicy znajduje się główny wał przeniesienia napędu. Młyn posiada jeden centralny system napędowy, składający się z przekładni pasowych. Młyn składa się funkcjonalnie z dwóch części: magazynowej i produkcyjnej.

Część magazynowa zajmuje pn.-wsch. część młyna i składa się z:

- drewnianego silosa spiętego stalowymi ściągami, którego słupy nośne połączone są z podciągiem i belkami stropowymi, biegnącego przez 3 piętra i mieszczącego do 130 t pszenicy. Silos jest wewnętrznie przedzielony na 4 sekcje o rzucie zbliżonym do kwadratu, mieszczące po ok. 20–22 t ziarna, i 4 sekcje o rzucie prostokątnym, z których 3 mieszczą po ok. 10 t ziarna a jedna 12–13 t ziarna.

- magazynu zboża luzem, które przechowuje się bezpośrednio na podłodze. Ponadto na poziomie I piętra znajduje się łącznik, którym przechodzi się nad młynówką do wolnostojącego spichrza. Młyn posiada urządzenia do mechanicznego transportu produktów: w poziomie – urządzenia ślimakowe, w pionie – kubełkowe urządzenia taśmowe.

Część produkcyjna młyna, zajmująca 4 kondygnacje w pd.-zach. części młyna, działa w oparciu o urządzenia Seck Dresden oraz Weber & Zeidler Görlitz, pochodzące z pocz. XX w., wkomponowane zgodnie z realizowaną technologią przemiału w poszczególne kondygnacje budynku. Zboże po dostarczeniu do młyna jest wstępnie czyszczone i ważone, a następnie magazynowane w wewnętrznym drewnianym silosie. Z silosa zboże poddawane jest czyszczeniu właściwemu i przemiałowi na mlewnikach. Następnie transportowane jest automatycznie na odsiewacze ustawione na poddaszu w sześciu pasażach. Proces technologiczny zamykają dwie mieszarki mączne ujednolicające produkt. Na ich końcu mąkę workuje się i przygotowuje do spedycji.

Do pozostałych obiektów tworzących zespół młyna w Siedlimowicach należą:

- dom młynarza, o reprezentaycjenj formie, wzniesiony w 1908 r., oparty na nieregularnym, zbliżonym do litery „L” planie, murowany z cegły, utrzymany w manierze typowego dla początku XX w. późnego historyzmu z czytelnymi elementami różnych stylów: baroku, klasycyzmu oraz secesji. Elewacje o wertykalnej kompozycji, tynkowane. Trzon dwutraktowy, z obszerną sienią w części północnej parteru, zajmującą całą głębokość budynku i rozdzieloną wiatrołapem. Posadzka ceramiczna, dwubarwna. Na ścianach sieni boazeria z pionowych desek, sięgająca 2 m wysokości. W tylnej części sieni klatka schodowa konstrukcji drewnianej, dwubiegowa, z balustradą o opracowanych snycersko deskowych balaskach i profilowanym pochwycie. Schody do piwnicy granitowe, posadzki piwnic cementowe. W izbach podłogi z desek drewnianych. Drzwi do pomieszczeń w głębokich ościeżach z supraportami o zgeometryzowanych esowatych spływach i profilowanych naczółkach w formie odcinka gzymsu. Stolarka ramowo-płycinowa, jednoskrzydłowa. Między pomieszczeniami piętra w partii trzonu budynku obszerne drzwi czteroskrzydłowe łamano-rozwierane, oszklone w górnej części. Podobnie kształtowany wiatrołap sieni: czteroskrzydłowy, drewniany, ramowo-płycinowy, jednak wyłącznie o 2 środkowych skrzydłach ruchomych. W górnej partii wiatrołapu obszerne, drobnopodziałowe nadświetle.

W pokojy gościnnym drugiego traktu zachowany narożny, ceramiczny piec grzewczy;

- budynek turbinowni, przerzucony nad młynówką, wykonany w technice słupowo-ryglowej z wypełnieniem ceglanym, z dachem czterospadowym, krytym dachówką ceramiczną. Pod turbinownią znajduje się próg wodny na młynówce. Turbinownia stanowi odrębną własność, przeznaczoną do produkcji energii elektrycznej;

- budynek kuźni, wykonany jest w technice słupowo-ryglowej z wypełnieniem ceglanym, zewnętrznie nietynkowany. Dach dwuspadowy, kryty papą. Kuźnia przylega od pd. do młyna i od wsch. do turbinowni. Obecnie nie jest skomunikowana z młynem, dawne przejście do korytarza stolarni jest zamurowane. Wewnątrz budynku zachowane palenisko. Obiekt nie pełni swej pierwotnej funkcji;

- budynek rozdzielni elektrycznej (trafostacja) wzniesiony z cegły. Posiada drzwi stalowe, nitowane. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Elewacja trafostacji jest zlicowana z elewacją stolarni (podział między oboma budynkami jest w elewacji nieczytelny);

- stolarnia, wzniesiona z cegły, podobnie jak kuźnia przylega do młyna i w swej pn. części jest przerzucona nad młynówką. Ma rzut zbliżony do litery L i jest bezpośrednio skomunikowana z młynem na poziomie jego parteru. Kryta dachem pulpitowym, pobitym blachą. Ślusarka okienna wielopodziałowa. Przy wejściu z młyna do stolarni znajduje się historyczny olejowy włącznik Siemens, użytkowany do włączania silnika elektrycznego napędzającego młyn. W stolarni wydzielono siłownię, w niej zachowała się kamienna rozdzielnia elektryczna, składająca się z systemu włączników i zegarów;

- spichrz, murowany z cegieł, tynkowany, obecnie przebudowany. Pierwotnie w przyziemiu mieszczący stajnię. Dwukondygnacyjny, murowany z cegieł, otynkowany, przeszedł przebudowę po pożarze. Obecnie posiada żelbetowe stropy i blaszany dach na stalowej więźbie. Budynek jest przystosowany do przechowywania zboża przed przemiałem.

Możliwość zwiedzania młyna po wcześniejszym uzgodnieniu z gospodarzami: Witold i Iwona Markiewiczowie, Siedlimowice 1, 58-130 Żarów, tel.: 603 369 724. Na miejscu możliwość kupna mąki i otrąb pszennych.

Oprac. Krzysztof Czartoryski, OT NID we Wrocławiu, 22.10.2016 r.