Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Frombork - zespół katedralny - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Frombork - zespół katedralny

Frombork - zespół katedralny

Pomnik Historii poł. XIV - XV w. Frombork

Adres
Frombork, Katedralna 8

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. braniewski, gm. Frombork - miasto

Zespół katedralny we Fromborku został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 roku.

Jest to unikatowy unikatowy przykład średniowiecznej warowni katedralnej, w której różnorodne formy architektury - o funkcjach sakralnych, obronnych, rezydencjonalnych i administracyjnych - połączone zostały w harmonijną całość.

Jego zwarty kompozycyjnie układ dostosowano do topografii wzniesienia górującego nad położoną niżej od strony północnej osadą, która z czasem przyjęła tę samą co warownia nazwę. Pobudowane z cegły, względnie jednorodne, pomimo późniejszych przekształceń, elementy zespołu zachowały względem siebie pierwotną dyspozycję przestrzenną i historyczne powiązania z otoczeniem. Dominantę stanowi monumentalny budynek katedry - cenny zabytek gotyckiej architektury kryjący wysokiej klasy nowożytne wyposażenie.

Od 1288 roku Wzgórze Katedralne pełniło ważną funkcję centrum diecezji warmińskiej. Do grona znaczących osób z nim związanych należał Mikołaj Kopernik - jako kanonik warmińskiej kapituły urzędował we Fromborku przez wiele lat, tu napisał swój rewolucyjny traktat O obrotach sfer niebieskich, tu też zmarł i został pochowany.

Historia

Obecny kościół katedralny stanął na miejscu starszej, zapewne drewnianej świątyni grodowej. Funkcję katedry zaczął pełnić od około 1278 roku - wtedy cała warownia pod nazwą Castrum Dominae Nostrae wymieniana jest po raz pierwszy w źródłach. Przeniesienie centrum diecezji warmińskiej do Fromborka było decyzją biskupa Henryka I Fleminga spowodowaną zniszczeniem w czasie jednego z powstań Prusów ośrodka biskupiego w Braniewie. Leżąca u stóp wzgórza osada miejska zwana początkowo Civitas Varmiensis stanowiła zupełnie niezależną jednostkę i z czasem przejęła niemiecką nazwę od maryjnego wezwania zespołu katedralnego - Frauenburg (w spolszczonej wersji Frombork).

Wznoszenie murowanego kościoła rozpoczęto w następnym stuleciu: w 1342 roku miała miejsce konsekracja prezbiterium, w 1388 zakończono prace przy zachodniej kruchcie. Fortyfikacje wokół katedry powstawały etapami, likwidując i niwelując starsze drewniano-ziemne obwałowania pierwotnego grodu. Od początku XV wieku obszar wewnątrz murów zaczęto wypełniać zabudową.

W okresie wojny trzynastoletniej warownia znacznie ucierpiała w wyniku licznych oblężeń i wieloletniego stacjonowania załogi czeskiej. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego w 1466 roku Warmia włączona została do Korony Polskiej. W 1526 roku biskup Maurycy Ferber przeniósł na stałe siedzibę biskupią do powstałego wcześniej w obrębie murów domu (później pałacu) biskupiego. W tym czasie z zespołem katedralnym związany był astronom Mikołaj Kopernik, który od 1510 roku aż do śmierci w 1543 roku mieszkał we Fromborku, pełniąc funkcję kanonika kapituły warmińskiej.

W 1626 roku Frombork został zdobyty przez wojska szwedzkie króla Gustawa Adolfa. Zostało wówczas utracone pierwotne wyposażenie kościoła, bogaty księgozbiór, w tym biblioteka Kopernika. Kolejne najazdy w czasie wojen XVII i XVIII wieku przyniosły dalsze zniszczenia w obrębie zespołu. Po I rozbiorze Polski Warmia znalazła się pod panowaniem pruskim. Przeprowadzane w XIX wieku prace remontowe były częściowo próbą regotyzacji obiektu. Po II wojnie światowej, mimo przeniesienia stolicy biskupiej do Olsztyna, katedra zachowała swój historyczny tytuł. Prace nad rekonstrukcją i adaptacją poszczególnych budynków do nowych funkcji trwały do 1972 roku. 

Opis

Zabudowa wzgórza katedralnego założona została na niemal prostokątnym plateau o wymiarach 163 x 80 metrów. Najstarszym elementem zespołu jest katedra pw. Wniebowzięcia NPM i św. Andrzeja Apostoła, znajdująca się w północno-wschodniej części obwodu warownego. Budowla ma formę ceglanej, trójnawowej hali z wydłużonym, prosto zamkniętym prezbiterium. Jej monumentalną bryłę urozmaicają cztery ośmioboczne wieżyczki w narożach korpusu. Jedynym stylistycznie odmiennym członem jest barokowa kaplica Salwatora, zwana też kaplicą Szembeka, dostawiona do południowej nawy. Fasada zachodnia zwieńczona została dekoracyjnym szczytem pomiędzy frontowymi wieżyczkami, poniżej znajduje się kruchta z portalem głównym o archiwoltach zdobionych między innymi motywami figuralnymi.

Sklepienia gwiaździste we wnętrzu wsparte zostały na ośmiobocznych filarach. Wystrój pochodzi w większości z okresu po pierwszym najeździe szwedzkim. Spośród nielicznie zachowanego pierwotnego wyposażenia najcenniejszy jest dawny ołtarz główny - późnogotycki poliptyk z 1504 roku (częściowo rekonstruowany) z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w polu centralnym. Obecne wyposażenie prezbiterium pochodzi z połowy XVIII wieku - ołtarz główny według projektu F. Placidiego oraz unikatowe, zdobione srebrną inkrustacją stalle kanonickie zaprojektowane przez K. Peuckera. Ponadto w kościele znajduje się grupa powyżej dwudziestu ołtarzy bocznych, sedilia kanonickie, dwie ambony, marmurowa chrzcielnica, a także cenny XVII-wieczny prospekt organowy. Na uwagę zasługuje również bogaty zespół plastyki nagrobnej w postaci ponad stu płyt nagrobnych i tablic epitafijnych biskupów i kanoników warmińskich. Spośród nich wyróżnia się formą malowane epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa z 1426 roku, wybitne dzieło sztuki zdradzające wpływy malarstwa czeskiego i kolońskiego, będące jednocześnie najstarszym obrazem epitafijnym na Warmii. Wnętrze katedry pokryte zostało w końcu XIX wieku neogotycką polichromią.

Fortyfikacje z bramami i basztami oraz znajdująca się w ich obrębie zabudowa administracyjnamieszkalna były wielokrotnie naprawiane i przebudowywane. W zachodnim odcinku murów znajdują się: Brama Zachodnia ze zrekonstruowaną broną, oktogonalna Wieża Artyleryjska nadbudowana w XVII wieku z inicjatywy biskupa Radziejowskiego (w jej przyziemiu mieści się obecnie planetarium, a w dzwonnicy zawieszone jest wahadło Foucaulta) i wieża narożna zwana Wieżą Kopernika. W południowym odcinku: Brama Południowa, poprzedzona niegdyś barbakanem, półcylindryczna Baszta Prochowa i przybudowany do murów tzw. Nowy Wikariat. Wschodni odcinek zajmuje głównie odbudowany po wojnie dawny Pałac Biskupi (obecnie siedziba Muzeum Mikołaja Kopernika). Obok mieszczą się Basteja WschodniaKapitularz połączony krytym gankiem z katedrą. W północnym odcinku murów umieszczono: Basztę Kustodii, Dom Kustosza, Furtę PółnocnąKurię NMP. Poza granicami zespołu katedralnego, a zarazem pomnika historii, znajdują się budynki kanonii zewnętrznych (prezentujące dziś formę z XVIII-XIX wieku) i tzw. Nowy Pałac Biskupi. Na placu od strony północnej ustawiony jest współczesny pomnik Mikołaja Kopernika.

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_PH.8445