Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny, ob. katedra pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl

kościół parafialny, ob. katedra pw. św. Mikołaja


kościół XIII - XIV Elbląg

Adres
Elbląg, Mostowa 25

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. Elbląg, gm. Elbląg

Typowy przykład warmińskiego gotyckiego kościoła halowego wzniesionego poza granicami historycznymi Warmii.

W skład wyposażenia wnętrza wchodzą najwybitniejsze przykłady rzeźby średniowiecznej obszaru państwa zakonnego.

Historia

Budowę świątyni rozpoczęto w połowie XIII w. Początkowo była to trójnawowa hala z prezbiterium. Po 1335r. nastąpiła dalsza rozbudowa kościoła poprzez podwyższenie i poszerzenie chóru, przedłużenie naw bocznych, opracowanie ściany wschodniej blendami i dekoracją z pasów glazurowanej cegły oraz podwyższenie nawy środkowej. Kościół otrzymał układ bazylikowy. W poł. XIV w. od strony pn. prezbiterium dobudowano kaplicę maryjną. Prace nad budową korpusu z wieżą zakończono w 1378r., o czym świadczyło oddanie cegielni. Wkrótce przystąpiono do kolejnej przebudowy kościoła: podwyższono nawy boczne, zabudowano przestrzenie międzyprzyporowe, umieszczając w nich kaplice podwyższając dodatkowo ściany ponad nimi. Ok. 1400r. nad pomieszczeniami zakrystii od strony pd. zbudowano emporę na potrzeby biblioteki. Wieżę z racji na liczne spękania powstałe jeszcze w XIV w. wzmocniono wieżami bocznymi, tworząc w ten sposób masywny korpus wieżowy. Kościół w tym czasie posiadał układ pseudobazyliki. Prace na tym etapie zakończyły się ok. 1428r. W ostatniej ćw. XV w. podniesiono mury naw bocznych do wysokości nawy głównej nadając budowli charakter hali. Na pocz. XVI w. nad kaplicą maryjną wzniesiono dodatkową emporę. Na przełomie XVI i XVII w. środkowa wieża otrzymała hełm z dwiema galeriami. W 1777r. na skutek pożaru kościoła zniszczeniu uległy wieże oraz zadaszenie wraz ze sklepieniami wszystkich naw. Podczas odbudowy obniżono koronę murów korpusu o ok. 7 metrów, rozebrano wieże, a całość budowli pokryto dwuspadowym dachem. W latach 1906-1907 odbudowano wieżę środkową wg projektu arch. Neuheusa. Jej hełm otrzymał formę nawiązującą do kształtu historycznego. W wyniku pożaru kościoła w lutym 1945r. runął dach wraz ze sklepieniami, wypalone zostało wnętrze, częściowo zniszczona została także wieża, która zachowała jednak stalową konstrukcję hełmu. Do 1958r. korpus nakryto żelbetowym stropem, nakrywając go trójkalenicowym dachem. W 1963r. naprawiono i wzmocniono mury wieży, odbudowano hełm. W końcu lat 60. XX w. wstawiono pierwsze współczesne witraże wg proj. Zdzisława Kulikowskiego z Torunia. W latach 90. XX w. wymieniono pokrycie hełmu, do grudnia 2014r. gruntownej konserwacji poddano mury wszystkich elewacji oraz wieży dostosowując ją jednocześnie do celów turystycznych.

Opis

Kościół usytuowany w pd. - zach. części Starego Miasta jest budowlą gotycką, ceglaną, w formie trójnawowej, siedmioprzęsłowej hali na rzucie prostokąta bez wyodrębnionego prezbiterium, z masywną kwadratową wieżą od zachodu. Całość pokrywa dwuspadowy dach o trzech kalenicach analogicznych z rozstawieniem naw.

Wnętrze dzielone ośmiobocznymi filarami międzynawowymi dźwigającymi żelbetowe sklepienie. Po obu stronach naw bocznych występują rzędy kaplic między przyporami. Po stronie pn. znajduje się kaplica maryjna w przyziemiu ze sklepieniem gwiaździstym, ponad nią empora ze sklepieniem gwiaździsto-sieciowym. Służki sklepienia zakończone maskami. Pomieszczenia od pd. w przyziemiu i nad emporą sklepione gwiaździście. Kruchta pd. sklepiona przeskokowo. Elewacja wsch. ujęta przyporami, skrajne ustawione ukośnie. Trójkątne szczyty naw korpusu podzielone lizenami. Portal kruchty pn. ostrołukowy zdwojony, dzielony kamiennymi kolumnami i półkolumnami, wspierającymi profilowane archiwolty, dekorowany cegłami glazurowanymi, pasami płytek terakotowych z motywami figuralnymi, ślepych maswerków oraz wimperg. Podwójny portal kruchty pd. profilowany z wielobarwnej cegły glazurowanej, z archiwoltami ujętymi kształtkami w formie czworoliścia. Korpus wieży artykułowany pięcioma podłużnymi blendami na każdej elewacji, zakończony trójkątnymi szczytami podzielonymi pasami lizen oraz zwieńczony neorenesansowym hełmem.

Z pierwotnego wyposażenia zachowały się: unikalna, brązowa chrzcielnica odlana przez Bernhusera w 1387r., monumentalna figura św. Mikołaja oraz grupa Ukrzyżowania (częściowo rekonstruowana) fundacji proboszcza Mikołaja Wulzaka z pocz. XV w., postacie 12 apostołów z ok. 1420r. ustawione przy filarach nawy głównej, późnogotycki ołtarz Słodowników oraz późnogotyckie ołtarze przeniesione z innych elbląskich kościołów: Pokłonu Trzech Króli z nieistniejącego kościoła nowomiejskiego, ołtarz główny, Czeladników szewskich, Przewoźników Wiślanych z kościoła podominikańskiego. Z tego kościoła pochodzi także ambona z bogatą snycerską dekoracją z 1588r. Z licznych niegdyś epitafiów ocalało jedynie monumentalne manierystyczne epitafium burmistrza Valentina v. Bodeckera z ok. 1585r. przypisywane Willemowi van den Blockowi.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania w ciągu dnia.

Oprac. Maurycy Domino, 4.12.2014 r.

 

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Piotr Gadomski .

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.148604, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.261297