bruśnieńskiego ośrodka kamieniarskiego.

Historia

Dziewięcierz lokowano w 1566 r. jako wieś królewską, którą pozostał do 1772 r. Pierwsza cerkiew, wokół której najpewniej znajdował się również cmentarz parafialny, powstała na przełomie XVI i XVII w. Położony na terasie cmentarz przycerkiewny w l. 1749-1750 ogrodzony został potężnym, kamiennym murem z systemem wewnętrznych kaplic wnękowych i dwoma bramkami. Na miejscu starej świątyni w 1838 r. wzniesiono nową, również drewnianą cerkiew (p.w. Podniesienia Św. Krzyża). Prawdopodobnie w tym czasie założono także nowy cmentarz parafialny, który zlokalizowano na działce sąsiadującej z zespołem cerkiewnym. W 1945 r. Dziewięcierz przedzielony został granicą państwową, w wyniku czego cmentarz parafialny wraz z cerkwią znalazł się na terytorium ZSRR. Dla pozostałych po stronie polskiej mieszkańców miejscowości założono cmentarz zwany do dzisiaj „małym”. Służył on do czasu ostatniego etapu wysiedlenia miejscowej ludności ukraińskiej w 1947 r., znajduje się na nim 9 nagrobków z l. 1946-1947. W 1948 r. w związku z korektą przedbiegu granicy cmentarz znalazł się po stronie polskiej. Od tego czasu używany jest do dnia dzisiejszego jako cmentarz komunalny.

Opis

Cmentarz położony jest na terenie dawnej, centralnej części Dziewięcierza (miejscowość ta do 1945 r. składała się z 11 osiedli - przysiółków), ok. 300 m na zach. od drogi wojewódzkiej Sieniawie-Hrebenne i 350 m od linii kolejowej Jarosław-Hrebenne przy drodze prowadzącej do przysiółka Moczary. Założony jest na planie prostokąta i zajmuje powierzchnie 2,40 ha. Położony jest na niezalesionym, płaskim terenie, ogrodzony współczesnym, modułowym ogrodzeniem betonowym. Do cmentarza prowadzi również współczesna, metalowa brama z furtką.

Na cmentarzu zachowało się ok. 300 nagrobków, które rozmieszczone są w sposób nieregularny, miejscami tworząc skupiska. Zdecydowana większość z nich skierowana jest licem w kierunku wsch. Zdecydowana większość nagrobków wykonana została w tzw. bruśnieńskim ośrodku kamieniarskim, do którego prawdopodobnie należał również Dziewięcierz. Za wyjątkiem nagrobka miejscowego proboszcza Osyfa Czechowycza (zm. 1875 r.) wykonanego z czarnego wapienia w przemyskiej pracowni Ferdynanda Majerskiego, wszystkie wykonane są z wapienia eksploatowanego w kamieniołomie w Starym Bruśnie. Z nagrobków znajdujących się na cmentarzu można wydzielić trzy stylistyczne grupy. Pierwszą grupę tworzą nagrobki najstarsze z pierwszej poł. XIX w., które wykonane są z porowatego wapienia, o formach zbliżonych do krzyża maltańskiego. Osadzone są bezpośrednio w ziemi lub w kamiennych podstawach. Inskrypcje umieszczane są na licu krzyża w układzie nieregularnym. Sporządzane były w języku ruskim (ukraińskim), z częstym użyciem liternictwa z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Zazwyczaj nie występuje na nich żadna dekoracja rzeźbiarska. Do drugiej grupy zaliczyć można nagrobki w formie krzyży (greckich i łacińskich) z wyodrębnionymi polami inskrypcyjnymi najczęściej w dolnej, rozszerzającej się części trzonu krzyża oraz dekoracją rzeźbiarską oraz figuratywną. Osadzone są w kamiennych, niskich schodkowych cokołach. Do trzeciej, najliczniejszej grupy należą nagrobki pochodzące z pierwszej poł. XX w. Składają się z prostopadłościennej, niskiej podstawy, cokołu i krzyża. W niektórych przypadkach nagrobki zwieńczone są rzeźbami figuralnymi (np. anioła). Często posiadają bogatą dekorację rzeźbiarską (np. motywy floralne i solarne) i figuralną (płaskorzeźby postaci Chrystusa Ukrzyżowanego i dwóch Marii pod krzyżem). Cokoły ozdobione są trójkątnymi frontonami, wolutami, profilowanymi uskokowymi gzymsami. Inskrypcje w języku ukraińskim, a także polskim, umieszczone są na tablicach osadzanych w płycinach lub bezpośrednio na płaszczyźnie płycin.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Damian Nowak, OT NID w Rzeszowie, 07-09-2015r.