Na terenie miasta znajdują się zabytkowe budynki o wybitnych i znaczących dla regionu wartościach artystycznych.

Historia

Duszniki założono przy uczęszczanym trakcie ze Śląska przez Kłodzko i Nachod do Czech, przy którym usytuowano później komorę celną związaną z → zamkiem Homole (XIII/ XIV w.). Pierwsza wzmianka o Dusznikach i tutejszym proboszczu z 1324 r. Miasto lokowane przed poł. XIV w. W ramach państewka homolskiego, prywatne, otwarte (bez murów) i rolnicze, z rozwijanym handlem i drobnym wytwórstwem. Ponadto wydobywano w okolicach Dusznik rudę żelaza. Ok. poł. XVI w. wprowadzono w mieście reformację a protestanci przejęli tutejszy kościół. Istniała już wówczas w mieście pełna infrastruktura miejska, czyli ratusz, więzienie, łaźnia, szpital i siedziba związku strzeleckiego. Miasto miało słodownię, tartak i kamerę solną, a od 1566 r. — przywilej dorocznych jarmarków oraz tygodniowych targów. Znacznie rozwinęło się rzemiosło cechowe, powstała papiernia. Nastąpił gospodarczy rozwój miasta i istotny wzrost zamożności jego mieszkańców. W 1595 r. zlikwidowane państewko homolskie i Duszniki podlegały już bezpośrednio cesarskiej kamerze. W czasie wojny trzydziestoletniej zostały bardzo zniszczone. Odbudowane. W 2 poł. XVIII w. nastąpił rozkwit sukiennictwa, wytwórstwa wyrobów lnianych, a od 1770 r. — rozwój szklarstwa. W 1808 r. w wyniku reformy administracyjnej gmina miejska Duszniki zyskała samodzielność. W 1 poł. XIX w. gospodarka miasta bazowała na rolnictwie, handlu, rzemiośle i warzeniu piwa. Magistrat inwestował w rozwój uzdrowiska w poddusznickiej wsi Brotendorf. Duże znaczenie miała → dusznicka papiernia, uznawana wówczas za jedną z pięciu najważniejszych papierni w Niemczech. W XIX w. i w 1 poł. XX stulecia magistrat konsekwentnie dbał o rozwój uzdrowiska, co przynosiło miastu istotne przychody i przyczyniało się do jego rozwoju. Miasto współfinansowało też budowę linii kolejowej z Kłodzka do Kudowy-Zdroju doprowadzonej do Dusznik w 1902 r. Rozwinął się w mieście lokalny przemysł. Po 1945 r. Duszniki-Zdrój były niewielkim ośrodkiem usługowo-handlowo-wytwórczym z lokalnym przemysłem.

Opis

Duszniki Zdrój położone są w dolinie rzeki Bystrzycy Dusznickiej rozdzielającej Góry Orlickie od Bystrzyckich. Historyczny ośrodek miejski zajmuje niewielkie wzniesienie ujęte korytami rzeki i jej dopływów, a osią układu urbanistycznego są ul. Kłodzka i ul. Świerczewskiego, odcinek dawnego traktu z Kłodzka ku przełęczy Polskie Wrota. Obecny rynek z szerokimi działkami dla 3 lub 4 domów oraz z ulicami połączonymi z drogami do wsi rozplanowano przed 1361 r. Zlokalizowano na nim słodownię oraz ławy chlebowe i mięsne. W 1725 r. rynek ozdobiono figurą maryjną dłuta L. Webera, a w 1821 r. urządzono go na nowo m.in. likwidując słodownię oraz ławy mięsne i chlebowe. W XIX w. rozbudowywano miasto głównie w kierunku uzdrowiska nabywając nowe tereny i wytyczając na nich ulice i promenady. W Dusznikach wzniesiono cztery kościoły, obecny barokowy → kościół par. Św. Piotra i Pawła (1708-1730), niezachowany cmentarny kościół Św. Krzyża (1610-1619), kościół wotywny Św. Trójcy (z pustelnią) na Wzgórzu Rozalii (1698-1704) i kościół ewangelicki (1845). Z dawnych budynków użyteczności publicznej zachowały się obecnie ratusz mieszczący się od 1844 r. w domu nr 6 w zach. pierzei rynkowej, szpital sióstr szarytek (1902) oraz malowniczy budynek dworca kolejowego w stylu secesji (pocz. XX w.). Istnieje też dawny, renesansowo-barokowy dom panów zamku Homole (wójtowski), późniejsza gospoda (ul. J. Słowackiego 2). Pierwsze domy mieszczańskie z murowanymi piwnicami i przyziemiami, renesansowymi portalami oraz z górnymi kondygnacjami drewnianymi lub szachulcowymi wznoszono od końca XV w. i w XVI-XVII w. Taki charakter ma np. → budynek dusznickiej papierni (1606). Zabudowa ta była niszczona przez liczne pożary i w czasie wojny trzydziestoletniej, w latach ok. 1639-1648. Do 1737 r. odbudowano ją w formach barokowych szczytowych kamienic (przy rynku i ważniejszych ulicach) oraz w formach domów kalenicowych, często z drewnianymi piętrami. W XIX w. zmieniony został charakter zabudowy miejskiej w kierunku standardowego budownictwa miejskiego. Od pocz. XX w. wznoszono w mieście kamienice czynszowe w stylu historyzmu i historyzmu łączonego z secesją, przy czym zachowywano zręby i piwnice budynków nowożytnych. Obecnie zachowane są historyczny układ urbanistyczny miasta i jego zabudowa w większości w formach z 4 ćw. XIX w. oraz z 1 poł. XX w.

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 23.10.2017 r.