Historia

Kościół pw. św. Marii Magdaleny wzniesiono ok. 1461 r. jako drewniany, w XVI w. wzmiankowane jest w źródłach murowane prezbiterium kościoła. W 1738 r. miał miejsce pożar miasta, podczas którego spłonęła drewniana nawa. Do odbudowy świątyni przystąpiono w 1742 r. z inicjatywy właściciela Dukli Józefa Wandalina Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego, wtedy też dokonano gruntownej barokizacji kościoła. Prace budowlane zostały przerwane śmiercią marszałka w 1747 r. oraz pożarem, powrócono do nich w 1764-65 r. za sprawą Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha, syna Józefa. Dobudowano wówczas dwie kaplice, wymurowano chór, wykonano nowe wyposażenie dekorację wnętrza.

W efekcie tych prac powstał kościół o jednorodnym stylowo, rokokowym wnętrzu. W 1810 r. miał miejsce pożar kościoła, po którym nadano elewacjom kościoła uproszczoną formę. Kolejny pożar strawił część kościoła w 1885 r., szkody usunięto tego samego roku. W 1905 r. dostawiono do kościoła dobudówki przy bocznych ścianach nawy i przedsionek przy kruchcie pd. prezbiterium. Na skutek działań wojennych kościół doznał dotkliwych uszkodzeń w r. 1914 i 1944. w czasie prac restauratorskich w l. 1945-1948 naprawiono sklepienia i mury, założono nową więźbę dachową i pokrycie z blachy. Na początku lat 50. XX w. przeprowadzono doraźną restaurację dzwonnicy po uszkodzeniach wojennych, kolejne remonty miały miejsce w l. 60. i 70. XX w. W latach 1965-1966 poddano konserwacji wyposażenie ruchome wnętrza kościoła i dekorację malarską. W l. 1989-1991 wymieniono pokrycie dachowe, osuszono mury i zlikwidowano wysolenia a w 1992 r wymieniono odeskowanie i pokrycie hełmu na dzwonnicy. W początkach XXI w. poddano kościół, dzwonnicę oraz elementy zagospodarowania działki kompleksowym pracom konserwatorskim, w efekcie których zespół odzyskał dawny blask.

Opis

Zespół kościoła par. w Dukli usytuowany jest w centrum miasta, na pn.-zach. od rynku, przy współczesnej drodze międzynarodowej Radom-Barwinek, na terenie płaskim, ograniczonym kamiennym murem, z wieńcem drzew wewnątrz.

Kościół orientowany, wybudowany na rzucie wydłużonego prostokąta, przechodzącego w węższe, zamknięte trójbocznie z zewnątrz, półkolista apsydą wewnątrz, prezbiterium. Do jednoprzęsłowego prezbiterium dobudowano od pn. prostokątną zakrystię a od pd. takąż kruchtę z niewielkim, kwadratowym przedsionkiem. Trójprzęsłowa nawa rozbudowana jest po bokach, przy pierwszym przęśle o ośmioboczne, symetryczne kaplice, przy pozostałych przęsłach nawy o symetryczne dobudówki, a od zachodu o prostokątny przedsionek. Smukła nawa i prezbiterium przekryte są dachami rozpiętymi na tej samej wysokości, pięciospadowym nad prezbiterium i dwuspadowym nad nawą, z sygnaturką, zakończonym od frontu szczytem ze spływami wolutowymi. Kaplice, niższe od nawy, zwieńczono kopułami z czterobocznymi, przeszklonymi latarniami nakrytymi kopułkami. Przybudówki nawy i prezbiterium przekryto dachami pulpitowymi a przedsionek dachem dwuspadowym. Kościół wymurowany jest z kamienia i cegły, dachy pokryte blachą miedzianą, niewielki przedsionek zakrystii skręcono z żeliwnych elementów. Elewacje rozczłonkowane są pilastrami wspierającymi wydatny, profilowany gzyms wieńczący, obiegający kościół. Pomiędzy pilastrami w nawie, prezbiterium i kaplicach rozmieszczono otwory okienne, prostokątne, zakończone łukiem odcinkowym, okna w zakrystii, kruchcie i przybudówkach prostokątne, w gładkich uszatych obramieniach. Elewację frontową rozplanowano jako trzyosiową, zwieńczoną ogzymsowanym szczytem ze spływem wolutowym, z wejściem pośrodku.

Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są wewnątrz pilastrami toskańskimi o drewnianych kapitelach, sklepienie kolebkowe z lunetami, w nawie wsparte na parzystych gurtach. Wystrój bardzo bogaty, rokokowy z lat 1772-73, jest niezwykle elegancki i spójny, o dużej klasie artystycznej, m.in.: ołtarz główny projektu Piotra Polejowskiego ze Lwowa, ołtarze boczne w nawie i kaplicach, późno barokowa ambona z rokokowymi rzeźbami. Wyjątkowo cenny jest nagrobek Marii Amalii z Bruhlów Mniszchowej przypisywany Janowi Obrockiemu ze Lwowa.

Dzwonnica usytuowana jest na zachód od kościoła, na jego osi. Wybudowana na rzucie zbliżonym do kwadratu, jednotraktowa, czterokondygnacyjna, niepodpiwniczona, przekryta została czteropołaciowym hełmem z lukarnami, zwieńczonym pseudolatarnią ze stożkowym przekryciem, wymurowana z kamienia i cegły, dach kryty blachą miedzianą.

Naroża ujęte są w monumentalne pilastry w wielkim porządku, podtrzymujące wydatny gzyms wygięty półkoliście w części środkowej. W elewacji zachodniej nad głównym wejściem i oknami umieszczono półkoliście wygięte gzymsy, podobnie ozdobiono elewację wschodnią., pozostałe elewacje bez otworów.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Barbara Potera, OT NID w Rzeszowie, 02-04-2015 r.