Na tle jednorodnego stylistycznie zespołu wyróżnia się budynek kolegium o oryginalnej, zdynamizowanej fasadzie. Obecna katedra jest następczynią najstarszego kościoła w Drohiczynie, a cały zespół świadectwem edukacyjnej działalności Jezuitów i Pijarów, obejmującej swym zasięgiem w XVIII w. całe Podlasie.

Historia

Pierwsza udokumentowana rzymskokatolicka świątynia par. w Drohiczynie została ufundowana pod kon. XIV w. przez Władysława Jagiełłę. W 1654 r. ówczesny proboszcz Paweł Petrykowski sprowadził do Drohiczyna Jezuitów, którzy w 1659 r. objęli parafię. W latach 1696-1709 wznieśli oni na miejscu tymczasowej, drewnianej świątyni murowany kościół, konsekrowany w 1723 r., a w latach 1729-1744 murowany trójskrzydłowy klasztor (1729-1731 skrzydło wsch. wg projektu jezuickiego budowniczego Jakuba Ruoffa/Rouffa, 1736-1740 skrzydło pd., 1741-1744 skrzydło zach.). W 1atach 1746-1751 zakonnicy wystawili kolegium, przypisywane Wincentemu Rachetti, a zrealizowane najprawdopodobniej pod nadzorem Jana Krzysztofa Adriana Kluka. W XVIII stuleciu powstał również murowany budynek gospodarczy, położony na pn. od klasztoru. Po kasacie zakonu jezuitów w 1773 r. kolegium drohiczyńskie objęli Pijarzy (1774), którzy w 1791 r. zostali też formalnymi beneficjentami i opiekunami parafii drohiczyńskiej. Kontynuowali oni dydaktyczną działalność Jezuitów, prowadząc kolegium i nowicjat. W 1832 r. władze carskie zamknęły obie te placówki, a w 1845 r. skasowały klasztor. Parafia, kościół i klasztor przeszły pod zarząd duchowieństwa świeckiego, a w kolegium ulokowano szkołę świecką. Z powodu złego stanu technicznego klasztoru, jego zach. skrzydło rozebrano w 1885 r., a z pozyskanego materiału wzniesiono u wylotu ul. Kościelnej murowaną dzwonnicę-bramę, W czasie I wojny światowej zniszczeniu uległy kościół i kolegium, wyremontowane po 1919 roku. Od 1928 r. w kolegium mieściło się Gimnazjum Męskie Diecezji Pińskiej, po 1944 r. Seminarium Duchowne. Kościół został zdewastowany w czasie okupacji radzieckiej (1939-1941), a jego wyposażenie niemal całkowicie zniszczone. Po wojnie wyremontowano go i przywrócono do kultu. W 1991 r. został podniesiony do rangi katedry. Obecnie w kolegium i klasztorze swoją siedzibę ma m.in. Kuria Diecezjalna, Wyższe Seminarium Duchowne i Archiwum Diecezjalne.

Opis

Zespół położony na nadbużańskiej skarpie, w pd. części miasta, od pn. ograniczony ul. Mickiewicza. Kościół orientowany. Zespół barokowy; dzwonnica neobarokowa.

Dominantą zespołu jest bazylikowa, trójnawowa katedra (1696-1709) o bezwieżowej fasadzie poprzedzonej kruchtą i prezbiterium zamkniętym absydą. Na pd. od niej usytuowane jest d. kolegium (1746-1751) skierowane fasadą na pn., zbudowane na rzucie prostokąta, piętrowe z użytkowym poddaszem i środkowymi ryzalitami w dłuższych elewacjach. Frontowy, trójkondygnacyjny ryzalit o wklęsło-wypukłym zarysie zwieńczony jest przerwanym falistym szczytem. Na zach. od katedry stoi budynek d. klasztoru (1729-1744), połączony z kolegium współczesnym parterowym łącznikiem wybudowanym w latach 1989-1990. Klasztor został wzniesiony jako budynek piętrowy, podpiwniczony, z głównym wejściem od pn. Składa się z trzech skrzydeł ustawionych w kształcie litery U otaczających dziedziniec (zach. skrzydło zostało odbudowane w latach 1993-1994). Od pn. dziedziniec klasztorny zamyka XVIII-wieczny budynek gospodarczy położony na rogu ul. Mickiewicza i Jana z Drohiczyna, parterowy, na rzucie litery L, o elewacjach podzielonych pilastrami. Na wsch. od katedry usytuowana jest piętrowa dzwonnica zbudowana w 1885 r. na rzucie kwadratu, ozdobiona w narożach dolnej kondygnacji boniowaniem, a w drugiej kondygnacji opięta toskańskimi pilastrami.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz. Otwierany w czasie nabożeństw, dostępny za zgodą właściciela i w godzinach pracy instytucji.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 26-11-2015 r.