kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca - Zabytek.pl
Adres
Dolistowo Stare, 92
Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. moniecki, gm. Jaświły
Fundacja Izabeli Branickiej, prekursorki klasycyzmu na tym terenie. Zaprojektowany przez pracującego na jej zlecenie architekta Jana Zscherniga, współpracującego wcześniej z Szymonem Bogumiłem Zugiem, na którego dziełach się wzorował.
Historia
Kościół w Dolistowie funkcjonował już w 2. poł. XV w. - pierwsze o nim wzmianki pochodzą z początku XVI w. Najstarsze świątynie były drewniane. W 1. poł. XVI w. Krzysztof Wiesiołowski, marszałek WKL i jego żona Aleksandra z Sobieskich doprowadzili do założenia fundamentów pod murowany kościół, ale ukończono jedynie kryptę, która służyła pochówkom. Budowy murowanej świątyni podjęła się dopiero Izabela Branicka. W 1789 r. jej etatowy architekt Jan Zschernig zaprojektował klasycystyczny, salowy kościół, którego kształt został wymuszony istniejącymi już fundamentami. Świątynię ukończono w 1791 r. Część wyposażenia (m.in. ołtarz gł. z krucyfiksem, chrzcielnicę), przeniesiono ze starego kościoła. W 1841 r. zakupiono nowe organy, a obok kościoła wymurowano z kamienia polnego dwukondygnacyjną dzwonnicę. Na przełomie lat 70 i 80. XX w. położono nowy gont, otynkowano i pomalowano elewacje, odnowiono wyposażenie, wnętrze przekryto drewnianym stropem kasetonowym, który został pokryty polichromią autorstwa Józefa Łotowskiego. Ostatni remont przeprowadzono w latach 2009-2010 (wymiana tynków i malowanie elewacji, wymiana gontu na dachówkę).
Opis
Kościół usytuowany w centrum wsi na terenie cmentarza przykościelnego otoczonego kamiennym murem, na lewym brzegu Biebrzy; orientowany. Klasycystyczny. Na planie prostokąta, salowy, od wschodu absyda. Po obu stronach prezbiterium niskie przybudówki na rzutach prostokątnych: w płn. zakrystia, w płd. skarbiec. Korpus główny kryty dachem dwuspadowym, absyda pięciopołaciowym, przybudówki pulpitowymi. Wymurowany z cegły, dach kryty dachówka esówką, stolarka okienna i drzwiowa drewniana. Strop drewniany, posadzka ceramiczna. Fasada parawanowa, zwieńczona masywnym belkowaniem i schodkową attyką. W dolnej partii boniowana, oś środkowa z drzwiami wejściowymi ujęta parą pilastrów podtrzymujących architraw, nad wejściem okulus. Pozostałe elewacje gładkie, zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym; otwory okienne prostokątne, zamknięte odcinkowo, w połowie dłuższych elewacji pojedyncze ślepe otwory w kształcie półkolistym. Wnętrze przekryte kasetonowym stropem pokrytym polichromią. Przed wejściem chór muzyczny w formie balkonu wspartego na dwóch kolumnach i dwóch półkolumnach toskańskich, pod którym wydzielona kruchta. Snycerski ołtarz główny z krucyfiksem z poł. XVIII w. oraz dwa boczne, klasycystyczne w formie arkad o korynckich kolumnach w niszach ściennych z okresu budowy kościoła. Drewniana, klasycystyczna ambona z 1792 r.
Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.
Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 26.09.2014 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: klasycystyczny
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_BK.60882, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_20_BK.165573