Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Dobrzyca - zespół pałacowo-parkowy - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Dobrzyca - zespół pałacowo-parkowy

Dobrzyca - zespół pałacowo-parkowy

Pomnik Historii przełom XVIII/XIX w. Dobrzyca

Adres
Dobrzyca, Pleszewska 5a

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. pleszewski, gm. Dobrzyca - miasto

Zespół pałacowo-parkowy w Dobrzycy jest spójną kreacją stworzoną z połączenia klasycystycznych budynków: pałacu, oficyny i pawilonów parkowych – Panteonu i Monopteru, z parkiem krajobrazowym o cechach romantycznych.

Założenie cechuje autentyczność kompozycji przestrzennej i znaczny stopień zachowania oryginalnej substancji zabytkowej.

Pałac jest realizacją Stanisława Zawadzkiego – wykształconego w Rzymie, czołowego architekta epoki klasycyzmu w Polsce. Budynek uznany jest za wyjątkowy w dorobku Zawadzkiego, a także unikatowy na tle pozostałych realizacji doby klasycyzmu w Polsce, zarówno pod względem formy, jak i rozwiązania kompozycyjnego elewacji frontowej. Niespotykana w obiekcie tej skali jest zachowana we wnętrzach dekoracja malarska i sztukatorska o dużej wartości artystycznej, wykonana przez uznanych artystów epoki: Antoniego Smuglewicza, Roberta Stankiewicza i Michała Ceptowicza vel Ceptowskiego.

Pałac nie stanowi dominanty, lecz jest umiejętnie wkomponowany w otaczający go park oraz w przemyślany sposób powiązany układem wielu perspektyw widokowych i alejek z pozostałymi budynkami znajdującymi się na terenie założenia. Szczególnej wartości estetycznej dodaje mu bezpośrednie sąsiedztwo jednego z parkowych stawów, który podkreśla perspektywę widokową na zachodnią elewację pałacu. Zachowane klasycystyczne pawilony parkowe o formach nawiązujących do antycznych budowli, wzbogacają kompozycję zespołu. O jego wartości świadczy również zróżnicowana szata roślinna i zabytkowy drzewostan, w tym ponad trzydzieści pomnikowych okazów drzew z unikatowym, jednym z największych w Europie, platanem klonolistnym i najstarszym w Polsce klonem polnym.

Z dziejami siedziby ziemiańskiej w Dobrzycy wiąże się życie i działalność ważnych dla historii Polski postaci, m.in. Augustyna Gorzeńskiego (1743-1816), właściciela majątku w latach 1772-1816 i inicjatora klasycystycznej przebudowy rezydencji Dobrzyckich, posła na sejm (m.in. na Sejm Czteroletni w 1788 r.), szambelana królewskiego, a następnie stolnika, chorążego, podkomorzego poznańskiego i generała-adiutanta oraz szefa kancelarii wojskowej Stanisława Augusta Poniatowskiego. Także Adama Turno (1775-1851), częstego gościa dobrzyckiego pałacu, oficera armii Księstwa Warszawskiego, weterana kampanii napoleońskich oraz autora dziennika opisującego życie ówczesnego ziemiaństwa. Jednym z ostatnich właścicieli majątku był hr. Zygmunt Czarnecki (1823-1908) znany bibliofil i kolekcjoner, posiadacz cennego księgozbioru starodruków literatury polskiej z zakresu historii, prawa i religii.

Historia

Pałac w Dobrzycy wzniesiono w latach 1795-1799 z inicjatywy Augustyna Gorzeńskiego, ówczesnego właściciela majątku, według projektu Stanisława Zawadzkiego. Powstał w oparciu o mury istniejącej wcześniej w tym miejscu, posiadającej średniowieczną genezę fortalicji Dobrzyckich herbu Leszczyc – rodowej siedziby pierwszych właścicieli Dobrzycy. Prace we wnętrzach trwały do 1804 r. Bogatą dekorację malarską wykonali: Antoni Smuglewicz i Robert Stankiewicz, sztukatorską – Michał Ceptowicz vel Ceptowski. W oparciu o wcześniejszy, pochodzący być może z XVII w. ogród włoski, został założony park krajobrazowy o cechach romantycznych. Jego koncepcję opracowali Giencz (twórca m. in. plant miejskich w Lipsku) i Lange, najprawdopodobniej przy udziale wspomnianego Stanisława Zawadzkiego, który był również autorem projektów pozostałych budynków i pawilonów parkowych – oficyny, Monopteru i Panteonu oraz nieistniejących już oficyny wjazdowej i stajni koni cugowych.

Pałac pozostał rezydencją w swej pierwotnej formie do 1939 r., po śmierci Augustyna Gorzeńskiego przechodząc kolejno w posiadanie następujących rodzin: spokrewnionych z nim Turnów (1816-1835), barona von Kottwitz i rodziny Bandelow (1836-1890) oraz Czarneckich herbu Prus III (1890-1939). Za czasów rodziny Bandelow oraz Czarneckich wprowadzono zmiany w obrębie pałacu i jego otoczenia, m. in. zamalowano i przemalowano część polichromii we wnętrzach (w późniejszym czasie większe pomieszczenia, m. in. Jadalnię, Salę z pejzażem i Salę egipską, podzielono na mniejsze pokoje) oraz rozebrano oficynę wjazdową.

Druga wojna światowa zapoczątkowała okres postępującej dewastacji pałacu i jego otoczenia. W czasie okupacji hitlerowskiej w jego wnętrzach urządzono mieszkania dla przesiedlonych Niemców oraz magazyn zbożowy. Po jej zakończeniu wielokrotnie zmieniali się jego użytkownicy; były nimi osoby prywatne oraz instytucje (był siedzibą m. in. Państwowej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego, domu kultury i biblioteki gminnej oraz szkoły powszechnej). W tym czasie przeprowadzano w nim tylko bieżące i zabezpieczające prace remontowe, a w latach 1952-1958 poddano konserwacji część polichromii we wnętrzach. Po 1964 r. rozebrano Kasztel (sztuczną ruinę) nad stawem w północno-wschodniej części parku oraz stajnie koni cugowych i wozownię, usytuowane po północnej stronie, poza obrębem zespołu w obecnych granicach, na osi bramy wjazdowej prowadzącej na jego teren.

W 1988 r. zespół pałacowo-parkowy został przekazany Muzeum Narodowemu w Poznaniu z przeznaczeniem na utworzenie w nim jego oddziału – Muzeum Wolnomularstwa, które funkcjonowało do końca 1995 r., kiedy obiekt stał się własnością samorządu jako Muzeum Zespół Pałacowo-Parkowy w Dobrzycy. Wówczas rozpoczęto podzielone na etapy gruntowne prace remontowo-konserwatorskie i rewaloryzacyjne, które przywróciły mu pierwotny wygląd i dawną świetność. Obecnie obiekt nosi nazwę Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy Zespół Pałacowo-Parkowy i jest Instytucją Kultury Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

Opis

Dobrzyca jest położona ok. 90 km na południowy wschód od Poznania i 15 km na zachód od Pleszewa. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się po południowo-wschodniej stronie rynku miasta i jest ograniczony ulicami: Pleszewską od północy, Ostrowską od wschodu i Nową od południa, a od zachodu sięga klinem zieleni parku, wyznaczonym nurtem Potoki, do ul. Krotoszyńskiej. Tworzy go park o powierzchni ok. 10 ha z usytuowanym w jego północnej części pałacem.

Klasycystyczny pałac w Dobrzycy powstał w wyniku przekształcenia wcześniejszej, pochodzącej z 2. poł. XVII w. rezydencji Dobrzyckich, w oparciu o rzut w kształcie dwóch połączonych ze sobą pod kątem prostym prostokątów, tworzących literę „L”. Piętrowy, podpiwniczony pałac został wzniesiony z cegły (z wykorzystaniem wcześniejszych murów w poziomie sklepionych kolebkowo piwnic) i otynkowany. Prostopadłościenne bryły skrzydeł budynku zostały nakryte dachami trójspadowymi połączonymi ze sobą kalenicami pod kątem prostym. Elewacje pałacu są dwukondygnacyjne, boniowane w kondygnacji parteru i na narożach budynku. Kondygnacje dzieli gzyms kordonowy, nad którym znajdują się prostokątne płyciny dekorowane girlandami, rozmieszczeniem odpowiadające otworom okiennym, a nad nimi – ciągły gzyms parapetowy. Elewacje wieńczy belkowanie z fryzem tryglifowo-metopowym i wysuniętym gzymsem ozdobionym ząbkowaniem. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, w kondygnacji parteru zwieńczone klińcem, na piętrze zamknięte fragmentem wykonanej w tynku opaski. Elewacja frontowa, południowo-wschodnia, jest pięcioosiowa z umieszczonym centralnie, u zbiegu dwóch skrzydeł, czterokolumnowym portykiem w wielkim porządku, zwieńczonym trójkątnym frontonem z tympanonem wypełnionym herbami Drogosław i Nałęcz ujętymi dekoracją z wici akantu, zwieńczonymi pięciopałkową koroną. Do wnętrza pałacu prowadzi prostokątny otwór drzwiowy, nad którym znajduje się zamknięte półkoliście porte-fenêtre. Elewacja północna jest sześcioosiowa, zachodnia – siedmioosiowa, wschodnia i południowa są trójosiowe.

Układ pomieszczeń we wnętrzu jest dwutraktowy, amfiladowy, załamany pod kątem prostym zgodnie z kształtem budynku. Reprezentacyjna klatka schodowa, zlokalizowana w wewnętrznym trakcie w południowej części skrzydła zachodniego, prowadzi z westybulu na parterze do Sali balowej i pozostałych pomieszczeń na piętrze.

Pomieszczenia pałacu są dekorowane polichromiami i sztukateriami. Ściany ozdabiają iluzjonistyczne podziały architektoniczne, pejzaże i bogato opracowane ornamenty. Jedno z okazalszych malowideł ściennych przypisywanych Antoniemu Smuglewiczowi znajduje się na południowej ścianie tzw. „Salonu z pejzażem” na parterze, w trakcie północnym. Prace konserwatorskie i restauratorskie polichromii przeprowadzone w latach 1997-2004 przyniosły odkrycie autorstwa malowideł w Sali groteskowej na parterze, wykonanych przez Roberta Stankiewicza. W środkowym pomieszczeniu zachodniego traktu na pierwszym piętrze, nazywanym „Salonem ze sztukateriami”, na ścianach znajdują się sztukaterie ornamentalne z motywami płaskorzeźbionych medalionów, panopliów, girland, wici akantu, rogów obfitości oraz gryfów w układzie antytetycznym, których autorstwo jest przypisywane Michałowi Ceptowiczowi vel Ceptowskiemu, twórcy dekoracji sztukatorskich w pałacach w Pawłowicach i Lubostroniu.

W parku, po wschodniej i zachodniej stronie pałacu znajdują się trzy stawy parkowe (największy otacza go od strony północnej i zachodniej). Czwarty staw jest położony dalej na południe, przy wschodniej granicy zespołu. Na terenie parku zachowała się część budowli wzniesionych według projektów Zawadzkiego: po południowej stronie pałacu usytuowana jest oficyna, a dalej Panteon, natomiast w zachodniej części stawu położonego w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu została usypana sztuczna wyspa, na której wzniesiono Monopter. Na skraju parku, przy południowej i zachodniej granicy zespołu znajdują się dwa ogrody użytkowe, a na ich terenie tzw. domek ogrodnika oraz współczesne budynki niewielkiego hoteliku i oranżerii.

W parku występuje wiele gatunków drzew, wśród nich: dęby, platany, buki, lipy, kasztanowce, graby, w tym ponad trzydzieści pomników przyrody. Najważniejszymi z nich są: platan klonolistny z poł. XVIII w., znajdujący się niedaleko wjazdu na teren zespołu pałacowo-parkowego, oraz najstarszy w Polsce klon polny z końca XVII w., znajdujący się w pobliżu oficyny.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.

Rodzaj: zespół rezydencjonalny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_PH.15483