W 1318 roku wieś otrzymała przywilej lokacyjny z prawem erygowania parafii od kapituły warmińskiej i jako wieś czynszowa pozostawała jej własnością do 1772 r. Pierwsza zachowana wzmianka o proboszczu pochodzi z 1505 roku.

Datowanie obecnego kościoła w literaturze przedmiotu jest różnie określane. Kościół mógł powstać w 2 poł. XIV wieku, a wieżę dostawiono ok. połowy XVI wieku lub kościół wraz z wieżą został wybudowany w pierwszej połowie XV wieku. Kościół w 1581 był rekonsekrowany przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera. Budowla po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich była odnawiana w 1689 r.; wówczas przebudowano zakrystię i dobudowano skarbczyk (na sprzęty liturgiczne).

Kolejna ingerencja w 1725 roku nadała kościołowi cechy barokowe, widoczne zwłaszcza w formie kruchty południowej. W okresie barokowym założono w nawie sklepienie pseudokolebkowe z lunetami, przebudowano dach oraz szczyt wschodni nawy na wolutowy, który w latach 20. i 30. XX w. został po raz kolejny przerobiony i uproszczony na trójkątny. Następny etap prac w kościele przypadł na lata 80. XIX wieku. Wówczas elewacje zostały otynkowane, ściany zwieńczone nowym gzymsem podokapowym, a zachodni szczyt wieży odtworzony jako sterczynowy w nawiązaniu do zachowanego wschodniego szczytu gotyckiego.

Remonty kościoła były prowadzone jeszcze w latach 1927 i 1931. Z tego też czasu pochodzi przybudówka w północno-zachodniej części kościoła. Kościół został uszkodzony w czasie działań wojennych i odnowiony w latach 1946-47 (remont nawy) oraz 1950-1951 (remont wieży). Ślady zniszczeń i reperacji widoczne są do dziś na elewacjach wieży kościelnej.

Kościół w Długoborze to budowla orientowana, założona na rzucie prostokąta, jednoprzestrzenna z prosto zakończonym prezbiterium, z prostokątną, dwuczęściową zakrystią, zajmującą połowę długości ściany północnej kościoła, z kwadratową kruchtą na osi ściany południowej oraz kwadratową wieżą na osi ściany zachodniej; od północy do wieży i narożnika północno-zachodniego korpusu przylega dodatkowe pomieszczenie; we wschodniej części kościoła znajduje się krypta (tylko częściowo dostępna, z wejściem od strony północnej, przy zakrystii).

Budowla jest przykładem prostego, wiejskiego kościoła salowego – jednonawowego. Ściany kościoła zbudowane są z kamienia polnego na zaprawie wapienno-piaskowej, częściowo z cegły, prawdopodobnie wtórnie otynkowane. Ściany wieży wzniesione zostały w przyziemiu z kamienia, powyżej z cegły w układzie kowadełkowym. Wykończone w tynku pozostają detale architektoniczne - blendy, ościeża i wąskie obramienia okien, gzymsy wieńczące, lizeny narożne, pilastry wraz prostokątną płyciną (plakietą) w szczycie wschodnim kościoła, a także pasy gładkiego, tynkowanego fryzu na elewacjach wieży. W narożnikach pomiędzy korpusem kościoła a wieżą są wzmocnienia w rodzaju płaskich i szerokich przypór.

Kościół przykryty jest dachem dwuspadowym, z niewielkimi, pulpitowymi lukarnami (po dwie w każdej połaci); jego wydłużona połać północna stanowi równocześnie dach zakrystii; niska kruchta południowa posiada odrębny dach poprzeczny, którego kalenica znajduje się poniżej linii nadproży okien kościoła. Pomieszczenie północno-zachodnie przy wieży nakryte jest osobnym dachem pulpitowym. Wieża kościoła posiada dach dwuspadowy, ujęty szczytami sterczynowymi. Na całym kościele ułożona jest dachówka ceramiczna, esówka. W zwieńczeniu wschodniego szczytu nawy kościoła umieszczona jest barokowa chorągiewka wiatrowa z datą 1689, a na wieży z datą 1725. Na wieży zachowała się oryginalna więźba dachowa storczykowa, datowana przypuszczalnie na 2 poł. XIV w. lub 1 poł. XV w.

Okna w korpusie kościoła mają wtórnie prostokątny kształt; małe, prostokątne, zbliżone do kwadratu okienka posiada też zakrystia. Na skrajnych osiach ściany prezbiterialnej są dwie ostrołukowe blendy. W mocno cofniętym względem ściany szczycie wschodnim kościoła znajdują się trzy odcinkowo zamknięte blendy, umieszczone pomiędzy pilastrami; w zwieńczeniu szczytu - okulus, wydzielony podwójnym gzymsem. Ucięte detale architektoniczne, np. dzielące szczyt pilastry bez kapiteli, czy fragmenty gzymsów pod okulusem wskazują na późniejszą przebudowę i wtórną formę szczytu. Kruchta południowa posiada półkoliście zamknięte wejście i trójkątny szczyt, zwieńczony bogato profilowanym naczółkiem; wewnątrz pola szczytu umieszczony został prostokątny zegar słoneczny.

Nad kościołem góruje wysoka wieża, podkreślająca gotycki charakter kościoła. W przyziemiu zachował się ostrołukowy, trójuskokowy portal gotycki. Powyżej kondygnacje zdobią trzy wysokie i smukłe, odcinkowo zamknięte blendy (w elewacji zachodniej i północnej symetrycznie rozmieszczone), z których środkowa przepruta jest małymi i wąskimi okienkami. Ostatnia kondygnacja wieży, wydzielona tynkowanym pasem fryzu i przepruta pośrodku ostrołukowym otworem okiennym z drewnianym wypełnieniem o wyciętych prześwitach nawiązujących do maswerków. Wieża ma zachowany gotycki szczyt wschodni, zachodni zaś stanowi jego rekonstrukcję z 1880 r. Oryginalny szczyt jest ozdobiony czterema ostrołukowymi blendami, rozdzielonymi przez słupki ustawione przekątniowo, które przechodzą w sterczyny z daszkami. Szczyt, wraz ze środkowymi blendami, dzieli na kondygnacje pas gładkiego fryzu, opasującego równocześnie ukośne słupki.

Jednoprzestrzenne wnętrze kościoła przykrywa pseudokolebka z lunetami, z dekoracyjnie ujętymi polami, wypełnionymi polichromią z 1746 r.

Na wyposażenie kościoła składa się kamienna, gotycka chrzcielnica; dwa krucyfiksy z XVI i XVII w.; manierystyczno-barokowa ambona z 1660 r. z rzeźbą Chrystusa na baldachimie; sześć XVII-XVIII wiecznych kamiennych płyt nagrobnych umieszczonych w posadce; dwie malowane stalle i dwa konfesjonały z XVIII w.; ołtarz główny z 1740 r. z rzeźbami św. Rocha, Mikołaja, Wacława, Barbary oraz innymi, nierozpoznanymi świętymi, a także z Matką Boską z Dzieciątkiem w zwieńczeniu; dwa klasycystyczne ołtarze boczne z ok. 1800 r. (autorstwa Chrystiana Beniamina Schultza z Lidzbarka); empora organowa z prospektem na ośmiu kolumnach z pocz. XIX w.; dzwon na wieży z 1601 oraz z 1928 r.).

Przedmioty sztuki złotniczej, przechowywane w skarbczyku kościelnym:

• późnobarokowa monstrancja promienista z 1720 roku, a także kielich srebrny i kadzielnica srebrna, wykonane przez złotnika olsztyńskiego Jana Geese
• kielich z 1720 roku, wykonany przez złotnika gdańskiego Petera Rhode,
• pacyfikał barokowy,
• ampułki mszalne z tacą, wykonane przez złotnika Jana Gottlieba Prölla z Elbląga,
• tabliczka wotywna ufundowana przez parafian w 1690 roku,
• puszka eucharystyczna z XIV w. , dziś przechowywana w muzeum przykatedralnym we Fromborku

Bibliografia

T. Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Olsztyn 1978.

Model 3D