Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dwór, ob. szkoła - Zabytek.pl

dwór, ob. szkoła


budynek użyteczności publicznej 1858 - 1860 Czernichów

Adres
Czernichów, Rynek 17

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Czernichów

Dwór z połowy XIXw.Czernichowska szkoła jest dzisiaj najstarszą działającą bez przerwy szkołę rolniczą w Polsce.

W końcu XIX wieku Czernichów stał się kolebką spółdzielczości wiejskiej w Galicji. W marcu 1890 roku za sprawą profesora szkoły dr Franciszka Stefczyka rozpoczęła działalność, pierwsza w Galicji, Spółdzielcza Kasa Oszczędności i Pożyczek. Założenie tej kasy zapoczątkowało rozwój instytucji oszczędnościowo - kredytowych zwanych „Kasami Stefczka”. Dzięki działalności F. Stefczyka oraz wysokiej randze szkoły rolniczej, Czernichów stał się znany nie tylko na ziemiach polskich.

Historia

W 1786 r. do czernichowskiego folwarku należały: browar, austeria, piec wapienny, 3 młyny, opuszczony tartak oraz stawy. W 1789 r. wzmiankowany jest dwór i stawy. Zespół dworski był usytuowany na łągowej terasie nadwiślańskiej, na południowy-zachód od centrum wsi położonego na wyniosłości terenowej. W 1816 r. folwark został rozparcelowany przez komisję Włościańską Rzeczpospolitej Krakowskiej. Dwór wraz z zespołem gospodarczym oddano w wieczystą dzierżawę wójtowi z Rybnej, Janowi Kadłubowskiemu. W 1848 r. na mapie katastralnej, zespół dworski został przedstawiony jako wielobudynkowy, z podworcem od strony północnej. Na kompleks składały się: dwór murowany na rzucie litery „L”, z dobudowaną od wschodu partią drewnianą, trzy budynki gospodarcze, ogród i stawy. 14.X 1857r. Michał Badeni w imieniu Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego zakupił zespół dworski od córek, spadkobierczyń Kadłubowskiego, za sumę 11500 zł, z przeznaczeniem na siedzibę szkoły rolniczej. Nieruchomość obejmowała ponad 50 morgów ziemi oraz zabudowania: budynek główny murowany - 50m długości, dawna ekonomia państwowa, drugi budynek murowany, piętrowy, dwa domy nadające się na mieszkania dla nauczycieli, murowane stajnie i stodoły oraz „obmurowany ogród”. Wśród kupionych nieruchomości znalazły się stawy, wiklina i las. Statut szkoły został zatwierdzony 11 VIII 1857. Za dodatkowe 10 tys. zł. Dokonano adaptacji i remontu budynków na potrzeby szkoły. 20. VI 1860 odbyło się uroczyste poświęcenie szkoły. W 1867 do budynku głównego dobudowano skrzydło północne a w 1876 w związku z przekształceniem szkoły na średnią do pawilonu głównego dobudowano pietro. W latach 1878-1905 działał w szkole przybyły z Łańcuta Czech Alojzy Rużiczka, ogrodnik, prawdopodobny założyciel parku, arboretum i ogrodu botanicznego w Czernichowie. W 1880r. szkoła przeszła pod nadzór Wydziału Krajowego zyskując zarazem większe fundusze na działalność. Od tamtego czasu aż do dziś szkoła była wielokrotnie przebudowywana, modernizowana i remontowana. Jedyną przerwą w długoletniej historii szkoły był kilkumiesięczny okres po wybuchu II wojny światowej.

Po tym okresie szkoła działała jako 2 letnia średnia szkoła rolnicza pod auspicjami Niemiec. Pozwoliło to zachować substancję majątkową oraz uchronić młodzież przed represjami. W czasach powojennych w wyniku reorganizacji szkolnictwa profil działalności szkoły, jej stopień (gimnazjum, szkoła zawodowa, technikum, liceum) jak i jej nazwy zmieniały się wielokrotnie. W latach 90 nastąpiła znaczna dezintegracja zespołu, część budynków znalazła się w użytkowaniu innych instytucji, niektóre rozebrano.

Opis

Miejscowość Czernichów położona jest na wyniosłości terenu, u stóp którego Wisła tworzy głębokie esowate zakola. Zespół szkolny usytuowany jest w zachodniej części miejscowości. Nieopodal południowo-zachodniego wierzchołka niewielkiego trójkątnego rynku powstałego na skrzyżowaniu 3 dróg znajduje się główna brama prowadząca na teren założenia. Ku wschodowi prowadzi droga do centrum osady i do kościoła. Droga na południe wiedzie stokami wzgórza Chełm, ku Przegini i do Kłokoczyna. Droga wiodąca na południowy zachód prowadzi ku Wiśle i przeprawie promowej. Zespół szkolny jest rozległy i rozproszony. Zasadnicza część ogrodzona murem i fragmentarycznie siatką metalową na słupkach stalowych ograniczona jest od północy drogami jezdnymi (Wiślana, F.Stefczyka), od wschodu drogami Nad Wisłą i Wędkarską, która dochodzi do wału przeciwpowodziowego stanowiącego naturalną granicę zespołu w jego południowo-wschodnim narożniku. Od zachodu granicę założenia wyznacza ulica Parkowa biegnąca wzdłuż młynówki wpadającej do Rataniczki stanowiącej południową granicę terenu szkolnego. Na północ od ogrodzonego terenu szkoły znajdują sie jeszcze dwa obiekty stanowiące niegdyś część zespołu, są to jeden z kilku dawnych domów nauczyciela (oprócz niego na ternie zespołu są jeszcze 3 inne) i dawny dom lekarza (obecnie przedszkole). Zachodnia część zespołu zajęta jest przez park, w centrum usytuowano budynek główny, na wschód od niego część gospodarczą, w północno-wschodnim narożniku znalazły się domy nauczycielskie, które też stanowią zabudowę enklawy w północnej partii zaspołu. Kompozycja zespołu początkowo zwarta i zgeometryzowana ewaluowała stopniowo do układu swobodnego. Wrażenie nieładu kompozycyjnego spowodowane jest narastaniem inwestycji i obiektów w miarę potrzeb i środków szkoły. Budynki klasycystyczne, historyzujące lub o cechach tradycyjnej zabudowy folwarcznej. Budowniczowie poszczególnych obiektów nieznani.

Zespół składa się z kilkunastu budynków powstałych miedzy 1 poł XIX w. a 2 poł. XXw. Budynki w większości murowane, tynkowane, kryte dachówką. Pojedyńcze obiekty drewniane oraz z elewacjami z wątkiem kamiennym (kamień łamany). Nowe budynki kryte stropodachem. Teren zespołu przecinają drogi asfaltowe, odcinkami z trylinki, odcinkami bite i ścieżki gruntowe. W parku alejki do jazdy konnej. Ogrodzenie stanowi mur ceglano-kamienny oraz odcinki ogrodzenia z prętów metalowych między murowanymi słupkami i siatka metalowa na słupkach. 

Na rzeczce Rataniczce śluza stalowa oraz mostek żelbetonowy z żelaznymi balustradami na betonowych słupkach.

Zespół Szkół Rolniczego Centrum Kształcenia Ustawicznego w Czernichowie-dostępne w godzonach otwarcia szkoły. Regularnie organizowane dni otwarte z możliwością indywidualnego zwiedzania szkoły.

Info na stronie szkoły

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie 03.2020 r.

Bibliografia

  • Brzozowski S., Dzieje Szkoły Rolniczej w Czernichowie, Warszawa 1962
  • Czerniewski W., Michońska B.,Ewidencja parków i ogrodów-Czernichów-park szkolny, Kraków 1978r. mpis. W arch. PSOZ OW Kraków
  • prac. Zb. Pod kier. Senkowicz M., Materiały do słownika historyczno-geograficznego woj. Krakowskiego w dobie sejmu czteroletniego 1788-1792, Kraków 19312-1960
  • Siwek A., karta ewidencyjna , Kraków 5.05.1994

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.193617