Ród szlachecki Firlejów wzniósł tu swój dwór, ratusz na rynku, założył parafię rzymsko-katolicką i ufundował kościół. Miasto przeżywało wtedy okres intensywnego rozwoju. Od 1557 r. był to silny ośrodek kalwinizmu, a następnie również arianizmu. 

Po roku 1588, miasto zwane od momentu założenia Lewartowem, przeszło w ręce Kazimierskich, a następnie - w 2 ćw. XVII w. - do Zasławskich, potem Wiśniowieckich, Lubomirskich, a na początku XVIII w. zostaje własnością Sanguszków. Za ich czasów miasto przezywa kolejny okres rozwoju. W 1744 r. zmieniają oni nazwę miasta na Lubartów, który od 1809 r. zostaje miastem powiatowym. 

Niewielka odległość bożnic i starego cmentarza od rynku sugeruje, że Żydzi osiedlili się tu niedługo po lokacji – ok. poł. XVI w. Pierwsze wzmianki o nich pochodzą z 1567 r. W 4 ćw. XVI w. była to już prawdopodobnie zorganizowana gmina. W 1676 r. podatek płaciło 214 mieszkańców, w tym 80 Żydów. Z tego czasu pochodzą też znane przywileje nadane Żydom przez właścicieli miasta: w 1678 r. przez Dymitra Korybuta Wiśniowieckiego, w 1688 r. przez Józefa Lubomirskiego. Kolejne prawa otrzymali w: 1780 r. od Józefa Sanguszki, a w 1796 r. od Janusza Sanguszki.

W XVIII w. gmina żydowska w Lubartowie była jedną z największych pod względem liczebności wśród gmin województwa lubelskiego - obok Lublina, Lukowa, Kraśnika, Kurowa, Bełżyc i Józefowa. Według statystyk z 1778 i 1790 r. była drugą co do wielkości po Lublinie. Świadczył o tym wysoki podatek płacony w 1717 i 1736 r. Spis z 1765 r. podaje, że w kahale było 1018 osób, w tym 764 w Lubartowie, 37 w Kamionce, 10 w Firleju i 207 w 36 okolicznych wsiach. Statystyka z 1778 r. podaje inną liczbę - 587 Żydów w całym kahale. Spis z 1787 r. informuje ze wśród 1557 mieszkańców miasta było 478 Żydów (30%). Dwie następne statystyki są również dosyć rozbieżne. Pierwsza z 1789 r. podaje, że wśród 2942 mieszkańców miasta było 1736 Żydów (59%); dane z 1790 r. wymieniają 776 Żydów w Lubartowie i 230 w pozostałych miejscowościach. Kolejne dane demograficzne pochodzą z 1819 r. kiedy to wśród 3040 mieszkańców było 1814 Żydów (60%); w 1827 r. miasto liczyło 3580 mieszkańców, w tym 2074 Żydów (58%); w 1860 r. - 3140 mieszkańców, w tym 1672 Żydów (53%); w 1897 r. - 4939 mieszkańców, w tym 2623 Żydów (53%); w 1914 r. - 8621 mieszkańców, w tym ok. 5000 Żydów (ok. 60%); w 1921 r. - 6102 mieszkańców, w tym 3269 Żydów ( (ok. 54%); w 1939 r. 7697 mieszkańców, w tym ok. 3500 Żydów (ok. 45%). 

W czasie II wojny światowej deportowano tu Żydów ze Słowacji (ok. 1000 osób). W 1942 r. Żydzi z Lubartowa wraz z tymi z Kamionki, Firleja, Ostrowa i Słowacji zostali wywiezieni do niemieckich nazistowskich obozów zagłady w Sobiborze i Bełżcu. 

Lata okupacji przeżyło łącznie ok. 40 Żydów z Lubartowa, większość z nich wyjechała do Palestyny, Francji lub Stanów Zjednoczonych. W Tel Awiwie ufundowali oni pomnik ku czci pomordowanych pobratymców z wizerunkiem lubartowskiej synagogi.

W Lubartowie Żydzi zamieszkiwali głownie centrum miasta: przy rynku, ulicach Lubelskiej, Kamionkowskiej i Krzywym Kole. W 1860 r. w mieście istniała bożnica i "szkoła husytów", a w 1883 r. "obszerna bożnica murowana i dwie szkoły" - czyli domy modlitwy. Bożnica ta, nakryta dachem gontowym, a następnie blaszanym, remontowana była w 1890 r. i 1926 r. Wspomniane budynki zostały rozebrane w czasie wojny. W latach 60-tych wzniesiono na tym terenie żłobek (później przedszkole). Obecnie jest to rudera, w której przesiadują osoby pijące alkohol. Przy niej, w pobliżu południowo-zachodniego naroża rynku i głównej ulicy, znajduje się starszy z dwóch cmentarzy znajdujących się pod zarządem gminy. 

Cmentarz został założony w II poł. XVI w., wkrótce po lokacji miasta, i  funkcjonował do końca XIX w. Teren kahalny ograniczały ulice: Lubelska, Żabia (obecnie Armii Krajowej) i Legionów. W okresie międzywojennym teren ten ogrodzony był drewnianym płotem. Według informacji od mieszkańców nie było wtedy już tu nagrobków. W czasie  II wojny światowej Niemcy całkowicie zdewastowali zabytkową nekropolię i postawili na jej terenie szubienicę. Rozbite macewy używane były jako materiał budowlany. W 1948 r. ówczesne władze miejskie zezwoliły na utworzenie ogrodu jordanowskiego na terenie cmentarza. 

W 1998 r. wszczęte zostało postępowanie w sprawie udzielenie pozwolenia na budowę kawiarni na tym obszarze. Podczas kopania fundamentów znaleziono szczątki i naruszono co najmniej 6 grobów. Obecnie na powierzchni terenu nie pozostał żaden materialny ślad po starym cmentarzu żydowskim. 

W 20022 dzięki współpracy Narodowego Instytutu Dziedzictwa z Urzędem Miasta Lubartów i Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w ramach Programu „Oznakowanie cmentarzy Żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej” cmentarz został oznaczony pamiątkową tablicą.

Oprac. Paweł Sygowski, red. NID