W XVIII w. istniała już tutaj gmina żydowska, dwa cmentarze, a także drewniana synagoga. W 1783 r. w mieście przebywał z wizytą król Stanisław August Poniatowski, który został powitany przez delegacje polską i żydowską. Za to w 1794 r. kahał zaczął budowę domu dla rabina, gdzie miała mieścić się również szkoła talmudyczna – jesziwa. Do końca XVIII w. Żydzi siedleccy zajmowali się głównie handlem i dzierżawą.

W 1820 r. mieszkało tutaj 3072 Żydów, a w 1865 r. zanotowano największy odsetek ludności żydowskiej w dziejach mieście – 7094 osób wyznania mojżeszowego na 9710 mieszkańców. Siedlce były jednym z ośrodków chasydyzmu; mieszkali tu zwolennicy cadyków z Przysuchy, Góry Kalwarii, Aleksandrowa czy Mszczonowa. W 1890 r. powstał sierociniec żydowski.

Na początku XX w. siedleccy Żydzi zajmowali się przede wszystkim handlem i drobnym rzemiosłem: szewstwem, krawiectwem, kapelusznictwem, wytwarzaniem igieł. W 1906 r., na fali pogromów w Rosji, także w Siedlcach doszło do pogromu. Kilkadziesiąt osób zostało rannych, wielu zginęło; mienie zostało splądrowane.

W okresie międzywojennym Siedlce były ważnym ośrodkiem życia żydowskiego. Działały tu m.in. żydowskie drukarnie, księgarnie, piekarnie, firmy złotniczo-jubilerskie, składy żelaza, młyny. Żydzi prowadzili większość z istniejących w mieście restauracji i cukierni, byli również właścicielami hoteli oraz dwóch aptek. Rozwijało się prężnie szkolnictwo żydowskie. W 1922 r. istniały 32 domy modlitwy. Społeczność miała przedstawicieli w Radzie Miasta, a w mieście działały liczne żydowskie partie polityczne oraz związane z nimi kluby sportowe. W 1931 r. w Siedlcach mieszkało 14 793 Żydów; potem liczebność ta zaczęła się zmniejszać z powodu migracji ludności żydowskiej do większych ośrodków oraz wyjazdów za granicę, zwłaszcza do Palestyny.

Po wybuchu II wojny światowej Siedlce znalazły się w granicach utworzonego przez Niemców Generalnego Gubernatorstwa. W 1940 r. Niemcy sprowadzili tu Żydów z terenów włączonych do Rzeszy, w tym ok. 1200 osób z Kalisza. Pod koniec 1940 r. Niemcy wyodrębnili dwie dzielnice żydowskie o charakterze otwartym, a w 1941 r. przekształcili je w getto zamknięte. W getcie panowało przeludnienie, głód i tyfusu; więźniowie poddawani byli bezustannym represjom i zmuszani do ciężkich prac.

Likwidacja getta nastąpiła w 1942 roku. Niemcy dokonali selekcji więźniów, wywożąc większość do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. Pozostali zostali rozstrzelani na miejscu, w tym m.in. pracownicy i pacjenci szpitala żydowskiego. W Siedlcach pozostała tylko nieliczna grupa Żydów, którą wykorzystano do prac porządkowych; także oni zginęli z rąk Niemców. Wojnę przeżyło ponad tysiąc Żydów siedleckich, większość na terenie ZSRR. Jednak tylko nieliczni powrócili po wojnie do Siedlec.

Opis

Gmina żydowska w Siedlcach posiadała pod swoim zarządem trzy cmentarze. Drugi z nich chronologicznie, tzw. stary, został założony w XVIII wieku przy obecnym skrzyżowaniu ul. Armii Krajowej i ul. Henryka Sienkiewicza, w pobliżu dawnego szpitala żydowskiego. Wiadomo, znajdowały się na nim nagrobki z lat 1740–1822. W 1926 r. powierzchnia cmentarza liczyła 4780 m kw. (0,478 ha). Był otoczony murowanym ogrodzeniem, ciągnącym się wzdłuż ulic Sienkiewicza i Świętojańskiej. Cmentarz ten został całkowicie zniszczony przez Niemców podczas II wojny światowej, a w okresie późniejszym jego teren zabudowano. Zachował się fragment muru, przy którym w listopadzie 1943 r. Niemcy rozstrzelali 10 Polaków.

Oprac. Magda Lucima

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.