inwentarz klucza gorajskiego wymienia w Białej, na gruntach której założono miasto, pierwszego mieszkańca narodowości żydowskiej, imieniem Gerszon.

Początkowe lata istnienia miasta nie były dla niego korzystne. W 1648 r. zostało spustoszone przez wojska kozackie, a kilka lat później grasowała epidemia. Wyludnienie i chęć szybkiej odbudowy oraz wspomożenia rozwoju gospodarczego skłoniły ordynata Jana Zamoyskiego do wydania 29 kwietnia 1652 r. przywileju zezwalającego Żydom na osiedlanie się w Janowie oraz uprawianie handlu i rzemiosła rzeźnickiego, krawieckiego i kuśnierskiego. Dużą zachętą było zwolnienie z płacenia podatków przez 15 lat.

W maju 1654 r. Zamoyski potwierdził przywilej na osiedlanie się Żydów w mieście i zezwolił im na wybudowanie ośmiu kramnic. Ponieważ żydowscy mieszczanie, omijając wcześniejszy zakaz, kupowali od chrześcijan domy przy Rynku, w 1664 r. ordynat wydał kolejny dokument zabraniający zarówno kupowania, jak i dzierżawienia domów w centrum miasta, zezwalając jednocześnie na zakup parcel i budowę domów przy bocznych ulicach. Na mocy przywilejów Zamoyskiego z 1680 i 1687 r., ważnym źródłem dochodów dla części rodzin żydowskich w Janowie stała się propinacja wódki, piwa i miodu.

Społeczność żydowska miasteczka szybko rosła pod względem liczebności, stanowiąc w 1674 r. 17% ludności Janowa. Kahał powstał przed 1661 rokiem. Także tą datą założono cmentarz (przy końcu obecnej ulicy 3 Maja) oraz – zapewne – zbudowano drewnianą synagogę. Żydzi skupili się głównie w północnej części Janowa, tworząc swoją dzielnicę, której centrum stanowił kwartał między obecnymi ulicami Piłsudskiego i 3 Maja, gdzie umiejscowiona była synagoga i łaźnia rytualna. W 1754 r. zezwolono Żydom na budowę domów także na ulicach Świerdzowej i Krzemieńskiej (obecnie Kilińskiego), ale osiedlali się oni również w innych częściach miasta, np. w 1775 r. na ul. Bialskiej mieszkało 36 rodzin żydowskich. Głównymi zajęciami janowskich Żydów były handel i rzemiosło. W II połowie XVIII w. funkcjonowały dwa cechy skupiające rzemieślników żydowskich: piekarski i rzeźnicki, ale byli też cyrulicy, czapnicy, krawcy i złotnicy. Zgodnie z przywilejami z 1680 i 1687 r. mieszczanie, także wyznania mojżeszowego, mieli prawo propinacji wódki, piwa i miodu.

W XVII i XVIII w. nastąpił znaczny rozwój ekonomiczny janowskich Żydów, którzy wyprzedzili pod tym względem mieszczan wyznania chrześcijańskiego. Ordynaci zamojscy chcąc wyrównać dysproporcje podjęli decyzje ograniczające zakres handlu żydowskiego do wosku, łoju i skór, a także odebrali im prawo propinacji (1769). Kroki te wywołały skargi Żydów, którzy stwierdzili, że „przez odebraną propinację (...) nie mają sposobu do życia”.

Rozwój gminy żydowskiej ograniczany był także przez wielkie pożary miasta. Szczególnie pożar z 1754 r. wyrządził jej członkom niezwykle duże straty, sięgające 107 tys. zł. Spłonęło 59 domostw, w tym domy rabina i kantora, a także synagoga, szpital oraz łaźnia. Mniejsze straty wyrządził pożar z 1804 r. Spłonęło wówczas 15 żydowskich domów. W 1787 r. Żydzi stanowili 20% mieszkańców Janowa.

W okresie zaborów liczba ludności żydowskiej znacznie wzrosła. W 1827 r. Żydzi stanowili już 30% mieszkańców, w 1865 r. odsetek wzrósł do 45%, a w 1905 r. – osiągnął poziom 50%. Żydzi nadal zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem – obok dotychczasowych specjalizacji zajęli się także sukiennictwem.

Około 1826 r. powstał nowy cmentarz, położony na obrzeżach miasta, przy drodze prowadzącej do Biłgoraju. Wykaz statystyczny miasta z 1834 r. mówił o istnieniu murowanej synagogi i drewnianego szpitala. W wyniku wzrostu liczby członków gminy wyznaniowej przed 1860 r. powstała dodatkowa bóżnica, tzw. przyszkółek, oraz murowana łaźnia rytualna. W połowie XIX w. Janów zamieszkiwały żydowskie rodziny: Zylbergów, Sternów, Rojtów, Majerowiczów, Wasermanów, Blumenkranców, Butnerów, Goldmanów i inne. Przed I wojną światową ludność żydowska zaczęła emigrować do Stanów Zjednoczonych.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego społeczność żydowska stanowiła znaczącą siłę ekonomiczną posiadając: dwie olejarnie, dwie drukarnie, fabrykę marmolady, browar, bank, 17 piekarni oraz wiele sklepów i pracowni krawieckich i szewskich. Pod zarządem gminy znajdowała się synagoga, dom modlitwy i łaźnia. W 1922 r. żydowscy przedsiębiorcy założyli Spółdzielnię Kredytową, która dwa lata później przekształciła się w Bank Kupiecko-Rzemieślniczy, a w 1925 r. – w Bank Ludowy. W dwudziestoleciu międzywojennym w Janowie kwitło żydowskie życie polityczne. Duże wpływy posiadała działająca tutaj od 1921 r. Aguda, a także Bund i ugrupowania syjonistyczne: Organizacja Syjonistyczna, Poalej Syjon, Mizrachi i Syjoniści-Rewizjoniści, których przedstawiciele w 1931 r., zdobyli dominującą pozycję w gminie. W mieście działały też syjonistyczne ugrupowania młodzieżowe: He-Chaluc – Pionier, Brit Trumpeldor i He-Chaluc Ha-Cair oraz młodzieżowa przybudówka Agudy – Ceirej Agudas Jisroel. Jako liczna społeczność (45%) posiadali swoją reprezentację w radzie miejskiej i zarządzie miejskim. Aktywna w samorządzie była szczególnie rodzina Ejbuszyców – Majer Hersz i jego syn Majer. Życie religijne ogniskowało się wokół synagogi i szkoły talmudycznej. Długoletnim rabinem w Janowie był Icek Majer Broder. Oprócz licznych prywatnych chederów, przy gminie działała Talmud-Tora, a pod auspicjami Agudy funkcjonowała religijna szkoła dla dziewcząt Bet Jaakow. Część dzieci żydowskich uczęszczała do działających w mieście państwowych szkół powszechnych.

Począwszy od połowy lat 30. XX w. wraz z pogłębieniem się kryzysu ekonomicznego i wzrostem nastrojów antysemickich, sytuacja janowskich Żydów coraz bardziej pogarszała się. W 1936 r. miejscowy oddział Stronnictwa Narodowego organizował bojkoty żydowskich sklepów, co spowodowało nasilenie emigracji Żydów z Janowa, głównie do Stanów Zjednoczonych i Palestyny.

Po wybuchu II wojny światowej lotnictwo niemieckie kilkakrotnie zbombardowało Janów. Zniszczenia sięgały 90% Część ludności żydowskiej przeniosła się do okolicznych wsi i miasteczek. Pewna grupa we wrześniu 1939 r. ewakuowała się z wojskami sowieckimi na wschód. Więźniowie pracowali głównie przy odgruzowywaniu miasta i rozbiórce spalonych domów.

Gmina żydowska w Janowie posiadała dwa miejsca pochówku. Pierwszy cmentarz żydowski w Janowie Lubelskim założono prawdopodobnie przed 1661 rokiem.

Nowy cmentarz żydowski w Janowie Lubelskim położony przy obecnej ulicy Wojska Polskiego został założony w 1824 r. Liczył 1,5 ha powierzchni. W okresie okupacji niemieckiej, na cmentarzu żydowskim przy ul. Wojska Polskiego, a także w pobliżu bożnicy i w rejonie więzienia Niemcy przeprowadzili masowe egzekucje ludności żydowskiej. Na samym cmentarzu zgładzili ponad 300 osób, nieznane są jednak dane dotyczące liczby ofiar rozstrzelanych w pozostałych miejscach. W maju i listopadzie 1942 roku ostatni Żydzi z Janowa zostali wywiezieni przez Niemców do Zaklikowa, skąd trafili do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu. Niemcy podpalili i zburzyli janowskie synagogi oraz zniszczyli oba cmentarze.

W wyniku dewastacji do dziś niemal wszystkie ślady cmentarza uległy zatarciu. Zachowały się jedynie 3 macewy i pojedyncze fragmenty nagrobków, teren jest częściowo zalesiony. W 2021 roku podczas prac porządkowych prowadzonych przez Janowskie Stowarzyszenie „Ławeczka Dialogu” odsłonięto relikty muru cmentarnego.

W 2021 roku w ramach programu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” cmentarz oznaczono tablicą pamiątkową w formie macewy zaakceptowaną przez Generalnego Konserwatora Zabytków i Naczelnego Rabina Polski.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN