W kolejnych wiekach, aż do lat 60. XIX w. rozwój żydowskiego osadnictwa postępował. W 1674 stanowili zbiorowość liczącą 37 osób (11,1% ogółu ludności miasta), w 1777 – 101 (21,6%), w 1784 – 224, w 1793 – 321 (33,3%), w 1816 – 208 (22,7%), w 1819 – 335 (25,1%), w 1825 – 371 (24,1%), w  1830 – 531 (33,2%), w 1840 – 548 (32,2%), w 1845 – 588 (29,8%), w 1850 – 575 (29,9%), w 1855 – 563 (29,1%), w 1861 – 527 (28,3%), w 1871 – 435 (19,8%), w 1885 – 382 (14,7%), w 1895 – 292 (8,3%), w 1905 – 223 (4,3%), w 1910 – 202 (3,2%), w 1921 – 113 (1,6%), w 1932 – ok. 50, w 1939 – 52.

Wraz z przyrostem demograficznym w XVIII w. ukształtowała się ulica Żydowska sąsiadująca z Rynkiem. Kahał dysponował synagogą w 1686 r.; była usytuowana przy ul. Koziej. Kolejna synagoga, wedle danych z 1752 r., znajdowała się przy ulicy Żydowskiej. Od XVII w. przy synagodze funkcjonował cheder, działała łaźnia rytualna oraz studnia żydowska. Pożar 21 maja 1773 r. zniszczył znaczną część miasta, w tym także ulicę Żydowską. Spaliło się 20 domów oraz 40 innych budynków ze składami, gorzelniami, synagogą. Tę ostatnią odbudowano przed 1793 rokiem. Kolejną, murowaną wybudowano w latach 1841–1843. W czasie II wojny światowej synagoga została zdewastowana, a po 1945 r. zamieniona na magazyn, następnie na szkolną salę gimnastyczną. Budynek byłej synagogi znajduje się współcześnie przy ul. Małej.

Posługę religijną zapewniali rabini. Na początku osadnictwa było ich wielu, m.in. Aron ben Mordechaj Zwi, Mordechaj Icchak Zwi ben Schimon, Israel ben Nachman (zwany Morenu), Josef ben Israel Zwi, Menachem ben Mordechaj Chaim. W drugiej połowie XIX w. rabini reprezentowali nurt daleki od religijnej ortodoksji, preferując umiarkowane reformy. W 1842 r. nie działał już bet midrasz, ale jeszcze nie głoszono kazań po niemiecku. Ostatnimi rabinami gminnymi byli: Nachum Jacob Gotthelf (rabin w Jarocinie od 1817 do śmierci w 1852), Jacob Auerbach (zm. 1860), Rosenthal (od 1861, jednocześnie rzezak rytualny) oraz S. M. Bloch (od 1868 do śmierci w 1903). Po Blochu rabinat pozostał nieobsadzony. Od 1 września 1906 r. jarocińscy Żydzi podlegali rabinatowi w Koźminie.

Działalność gminy wspomagały rozmaite organizacje, którym w XIX w. nadano status stowarzyszeń. Były wśród nich Stowarzyszenie Pogrzebowe Chewra Kadisza (Chewra Kadischa Verein), Izraelickie Stowarzyszenie Kobiet (Israelitische Frauenverein), Stowarzyszenie Talmud-Tora (Talmud Tora Verein), Izraelickie Stowarzyszenie Ubogich (Israelitische Armenverein). Dzieci i młodzież żydowska uczęszczała do szkoły ludowej (Volksschule) i religijnej Talmud-Tora; na przełomie XIX i XX w. było to odpowiednio 30 i 20 uczniów.

W dobie II Rzeczypospolitej gmina nie była już w stanie zapewnić należytej posługi swoim członkom. W 1932 r. została włączona do gminy żydowskiej w Środzie Wielkopolskiej razem z innymi gminami z powiatów jarocińskiego, wrześnieńskiego, śremskiego i średzkiego.

Po wybuchu wojny 22 października 1939 r. Niemcy aresztowali 50 miejscowych Żydów oraz siedmiu z ościennych miejscowości i wywieźli ich do Łodzi. Pozostałych Żydów z powiatu jarocińskiego Niemcy zwieźli na jarociński Rynek w dniu 9 listopada 1939 roku. Następnego dnia także oni zostali wywiezieni.

Do majątku gminy przynależał także cmentarz. Powstał w drugiej połowie XVIII wieku. Ulokowano go za miastem przy ówczesnej drodze do Mieszkowa i Poznania; z czasem znalazł się w granicach miastach, na jego peryferiach. Obecny adres to ul. Poznańska 32. Na jego terenie, po wewnętrznej stronie wysokiego muru ceglanego, wzniesiono na planie prostokąta dom pogrzebowy z kostnicą i salą pogrzebową. Na zewnątrz, tuż przy murze zewnętrznym, w sąsiedztwie drogi, istniał dom nadzorcy z zabudowaniami. Oba budynki widnieją na mapach i planach z epoki.

Dziś budynek domu przedpogrzebowego nie istnieje, zapewne uległ zniszczeniu, podobnie jak sam cmentarz, w latach drugiej wojny światowej; ocalał tylko budynek nadzorcy. Sam teren cmentarza jest zaniedbany i porośnięty drzewami.

Tomasz Kawski

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN