Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarz żydowski - Zabytek.pl

cmentarz żydowski


cmentarz żydowski 2. poł. XIX w. Miastko

Adres
Miastko, Dworcowa

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. bytowski, gm. Miastko - miasto

Pierwszy Żyd zamieszkał w Miastku (niem.Rummelsburg) w 1713 roku.Josepf Wolff zajmował się handlem.

Rodzina Misesa Samuela (Moisesa Salomona) osiedliła się w 1728 roku. W latach 50. i 60. XIX w. pojawiły się dwie następne, w 1800 r. było ich już sześć. Wraz z napływem kolejnych ich reprezentanci zaczęli tworzyć podwaliny samodzielnej gminy żydowskiej. W jej granicach gminy, oprócz Miastka, znalazły się także Wałdowo, Barcino, Dretyń i Trzebielino. W 1752 r. mieszkało w mieście 21 Żydów, pod koniec XVIII w. – ok. 25 (2%), w 1848 r. – 148, w 1871 r. – 172, w 1889 r. – 240 (2,5%), w 1898 r. – 142 (2,7%), w 1907 r. – 105 (1,8%), w 1911 r. – 70 (1,2%), w 1931 r. – ok. 60 (ok. 0,9%), w 1939 r. – już tylko 4. 

Na początku XIX w. rozrastająca się zbiorowość zaczęła rozbudowywać gminną infrastrukturę. Pierwszym jej elementem stał się cmentarz (1812) – wcześniej miejscowi Żydzi korzystali z cmentarza w Szczecinku, za co gmina płaciła 22 marki. W 1818 r. zbudowano synagogę, którą z uwagi na zły stan techniczny rozebrano po 30 latach. W 1848 r. wybudowano nową bóżnicę przy Wasserstraße (ul. Wodna, obecnie Królowej Jadwigi), która służyła społeczności do lat 30. XX wieku. Powołano także bractwa religijne – stowarzyszenia, zajmujące się działalnością samopomocową, dobroczynną oraz organizacją pogrzebów. Były to m.in. Chewra Kadisza (Chewra Kadischa Verein) oraz Izraelickie Stowarzyszenie Kobiet (Israelitischer Frauenverein). W gminie nie zatrudniano, zapewne ze względów finansowych, rabinów. Ograniczono się do kantora i nauczyciela. Obie funkcje w latach 40. XIX w. piastował Josef Blau. Do szkoły religijnej w 1898 r. uczęszczało 20 dzieci, w 1903 r. – 10, w 1911 r. – 5. Niebawem została zlikwidowana. W końcu XIX w. nasiliły się nastroje antysemickie. Wiosną 1900 r. doszło do zajść, po rzekomym mordzie rytualnym dokonanym w Chojnicach. 

W okresie międzywojnia organizacją i kontrolą życia religijnego w gminie zajmował się na ogół kantor, rzezak i nauczyciel religii w jednej osobie – jako urzędnik kultowy (Kultusbeamte). Jako ostatni urząd ten pełnił L. Brandes, po nim w latach 30. XX w. już nieodpłatnie, Baruch Friedman. 

Od 1933 r., wraz z dojściem do władzy nazistów miejscowi Żydzi stali się grupą w coraz większym stopniu dyskredytowaną i marginalizowaną. Rozpoczął się proces stopniowej likwidacji gminy. Presja powodowała, że Żydzi stopniowo opuszczali miasto, i o ile było to możliwe – Niemcy. Do zorganizowanego wysiedlenia czy eksterminacji na terenie miasta jednak nie doszło. W 1937 r. synagoga została sprzedana; zaadoptowano ją na warsztat szklarski, który został zniszczony w czasie działań wojennych w latach II wojny światowej. Miasteccy Żydzi podzielili losy Żydów niemieckich; byli deportowani z różnych części Niemiec, głównie z Berlina, na wschód do gett (np. Rygi), do niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady (Theresienstadt,  Auschwitz-Birkenau).

W 1812 r. gmina kupiła dwie morgi gruntu w północnej części wzgórza o stromych zboczach, zwanego Gerichtsberg – Sądowa Góra lub Galgenberg – Góra Straceń; z czasem przyjęła się nazwa Żydowska Górą (Jüdischer Berg). Teren znajdował się na skraju miasta, w pewnej odległości od skrzyżowania ówczesnych ulic Bahnhofstraße (Dworcowa) i Kösliner Straße (Koszalińska); obecnie jest to działka przy ul. Młodzieżowej, o powierzchni 1,26 ha, na planie czworoboku. Cmentarz oddano do użytku w 1820 r., ostatni pochówek odbył się już po wybuchu wojny, w 1939 roku. 

Począwszy od „nocy kryształowej” 9–10 listopada 1938 r., miejscowi naziści niszczyli nagrobki, a nekropolia była dewastowana. Całkowitego zniszczenia dokonano jednak w dobie PRL, choć jeszcze w 1966 r. można było rozpoznać lokalizację cmentarza. Rozkopywano grobowce, następowały pijackie ekscesy, piach wybierano w celach budowlanych. W trakcie budowy obecnego Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Technicznych (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych) wydobyto macewy, które złożono w rowie, a następnie zasypano. W 2004 r. wydobyto szczątki i dokonano ich powtórnego pochówku. 

Obecnie na cmentarzu nie ma nagrobków, jest to teren zielony, częściowo zadrzewiony. Teren w 2007 r. o powierzchni 1,26 ha, przekazany Związkowi Gmin Wyznaniowych Żydowskich, stanowi obecnie własność Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Współczesne granice działek nie pokrywają się z granicami cmentarza. W przybliżeniu granice zachodnie, północne i wschodnie opierały się o stoki i strome skarpy wzgórza. Od strony ul. Młodzieżowej (obok bramy na teren szkoły) leżą dwa kamienie, być może zaznaczające wejście na cmentarz. W części północno-zachodniej nadal widoczne są ślady po nielegalnym wydobywaniu żwiru.