W 1820 r. w miasteczku żyło 125 Żydów, a w połowie stulecia społeczność liczyła już 820 osób, co stanowiło ponad połowę wszystkich mieszkańców Kołbieli. W tym okresie powstała niezależna gmina. Z korespondencji prowadzonej w 1853 r. w sprawie uniezależnienia się okręgu bóżniczego w Kołbieli od Karczewa wynika, że kołbielska wspólnota utrzymywała już wówczas rabina, dysponowała synagogą, szkołą oraz cmentarzem.

Opis

Cmentarz ulokowano 600 m na północny zachód od rynku, na działce zbliżonej do kwadratu o powierzchni 0,5 hektara. Możemy się domyślać, że spoczęli na nim rabini Kołbieli, m.in. Natan Nute bar Cwi ha-Kohen Duner (Doner) pełniący funkcję od 1894 roku. W czasie jego urzędowania społeczność żydowska w Kołbieli osiągnęła apogeum rozwoju, stanowiąc ponad 80% populacji miasteczka (2077 Żydów).

Ze względu na pogarszającą się sytuację gospodarczą, następnie I wojnę światową i panujący po niej kryzys coraz więcej Żydów decydowało się na emigrację do większych miast i za granicę. Tuż przed wybuchem II wojny światowej w Kołbieli mieszkało już tylko 704 Żydów.

W czasie II wojny światowej, już po likwidacji getta, na cmentarzu żydowskim Niemcy dokonywali egzekucji. W styczniu 1943 r. zastrzelili ukrywającą się rodzinę żydowską z sześciorgiem dzieci, a w grudniu – kolejnych pięć osób. Ostatni pochówek odbył się w kwietniu 1945 roku. Pogrzebano wówczas dwie kobiety zamordowane przez uzbrojoną grupę. Należy też wspomnieć, że w 1944 r. w rejonie Kołbieli znajdował się przyczółek wojsk radzieckich, a w okolicy, gdzie znajduje się cmentarz, toczyły się walki. Na jego powierzchni do dziś widoczne są ślady okopów. Po wojnie mieszkańcy używali kamiennych nagrobków do celów budowlanych, wyłożono nimi m.in. kanał melioracyjny oraz mostki.

Obecnie cmentarz znajduje się w lesie, porastają go samosiejki sosen. Dojść do niego można od ul. Kilińskiego, kierując się następnie polną drogą biegnącą od zachodniej strony lasu. Granice cmentarza są zatarte, niewidoczny jest układ kwater czy też ślady po mogiłach. W południowej części zachowała się w całości jedna stela upamiętniająca Icchaka syna Awrahama Dawida ha-Lewi, zm. 22.07. 1938 roku. Obok niej leżą fragmenty 20 innych. Na jednej z nich można odczytać nazwisko zmarłego, Moszego ben Gerszona ha-Lewi Sztejmana. Jedna macewa z cmentarza w Kołbieli trafiła do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Spis nagrobków znajduje się na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich w Polsce https://cemetery.jewish.org.pl/list/c_39.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.