W II połowie XIX w. w Żychlinie nastąpił rozwój m.in. przemysłu spożywczego oraz handlu i rzemiosła. W 1897 r. społeczność żydowska wzrosła do 2268 osób i niemal całkowicie zdominowała miejscowy handel. Na 184 sklepy funkcjonujące w miejscowości, jedynie siedem należało do chrześcijan. W 1921 r. mieszkało tutaj już 2701 Żydów. W okresie międzywojennym powstała tutaj fabryka maszyn elektrycznych.

Po wybuchu II wojny światowej Żychlin został zajęty przez Niemców. W 1940 r. aresztowano przedstawicieli miejscowej elity, którzy zostali wywiezieni do niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych. W tym samym roku Niemcy utworzyli getto, w którym panował głód i choroby. W 1942 r. niemiecka policja zabiła 100 Żydów na ulicach, a wkrótce przeprowadziła akcję likwidacji getta, wywożąc większość więźniów do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Opis

Cmentarz żydowski w Żychlinie znajduje się przy ul. Łukasińskiego 53. Powstał w XVIII wieku. Jak wynika z wykazu nieruchomości gminy wyznaniowej w Żychlinie z 1928 r. był jednym z dwóch cmentarzy (drugi pozostaje niezidentyfikowany). Jeden określano mianem „starego”, a drugi „nowego”. Ich wartość szacowano w sumie na 8000 zł. Razem dawały ok. 600 zł dochodu rocznego. Na starym cmentarzu, tożsamym prawdopodobnie z cmentarzem przy Łukasińskiego, znajdował się budynek dla dozorcy. Otoczony był parkanem.

Podczas II wojny światowej na cmentarzu Niemcy rozstrzeliwali żychlińskich Żydów. Jedna egzekucji miała miejsce podczas likwidacji getta w 1942 roku. Zabito tu wówczas dużą grupę osób chorych i zniedołężniałych.

Cmentarz został zniszczony przez niemieckiego okupanta, który wykorzystywał nagrobki do prac budowlanych, m.in. do budowy chlewni na pobliskiej posesji. Po wyzwoleniu opuszczony cmentarz niszczał, użytkowany jako pastwisko dla bydła.

Na początku XXI w. z zachowanych fragmentów macew wzniesiono kilka pomników – małych lapidariów. Oznaczono także znajdującą się z tyłu cmentarza masową mogiłę ofiar Zagłady oraz grób cadyka Szmuela Abby z Żychlina. Dzięki inicjatywie mieszkańców teren nekropolii został ponownie ogrodzony.

Oprac. Magda Lucima

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.