Pod koniec XVI w. nastąpił szybki rozwój demograficzny miejscowej społeczności żydowskiej. Żydzi zamieszkiwali w Kraśniku głównie przy rynku, a także przy ulicach Żydowskiej i Lubelskiej oraz przy murach miejskich, gdzie swoje domy mieli głównie rzeźnicy. Gmina posiadała synagogę, dom rabina, dom kantora, szpital, mykwę, prywatne łaźnie oraz cmentarz żydowski, położony przy dzisiejszej ul. Podwalnej. Od co najmniej 1605 r. funkcjonowała ubojnia rytualna. W połowie XVII w. Żydzi stali się jedynymi dostawcami mięsa dla ludności Kraśnika, sprowadzali też artykuły kolonialne.

Gmina przetrwała trudny okres powstania Chmielnickiego (1648–1654), choć doszło wówczas do pogromów i rabunków. W 1740 r. Żydzi otrzymali przywilej umożliwiający im nieograniczone osiedlanie się i prowadzenie działalności gospodarczej na terenie miasta. W 1787 r. w Kraśniku żyło 2430 Żydów, którzy byli właścicielami niemal wszystkich murowanych domów w śródmieściu, a także większości browarów i gorzelni.

W XIX w. miasto stało się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Założył tutaj swój dwór rabin Abraham Eiger, syn cadyka Jehudy Lejba Eigera; po śmierci ojca przeniósł się jednak do Lublina, gdzie objął przywództwo nad wszystkimi chasydami lubelskimi.

W 1883 r. w Kraśniku mieszkało ponad 4 tys. Żydów. Pod koniec XIX w. należały do nich zakłady przemysłowe, m.in. młyn wodny, wiatrak i cegielnia. Na początku XX w. ważnym źródłem dochodów stał się transport kolejowy i utrzymanie miejscowego garnizonu. W czasie I wojny światowej rosyjscy żołnierze zabili obu miejscowych rabinów.

W okresie międzywojnia tutejsza gmina była jedną z największych na Lubelszczyźnie. Żydzi w Kraśniku posiadali m.in. Wielką i Małą Synagogę, trzy domy modlitwy, mykwę, przytułek, chedery, prywatne domy modlitwy oraz cmentarz. Funkcjonowały organizacje pomocowe oraz instytucje kulturalno-oświatowe.

Po wybuchu II wojny światowej, Kraśnik znalazł się pod okupacją niemiecką. Pierwsze represje w 1939 r. przybrały formę zastraszenia; Niemcy spalili księgi i rodały, zgromadzone w synagodze. Na ich polecenie powstał Judenrat, a niebawem też getto, obejmujące w 1940 r. ulice Bóżniczną, Szkolną i Ogrodową. Obok miejscowych więziono w nim Żydów pochodzących z Lublina, Krakowa i Warszawy.

Likwidacja getta nastąpiła w 1942 roku. Kilkaset osób Niemcy rozstrzelali wówczas na cmentarzu przy ul. Szewskiej (ob. ul. Dolna); innych wywieziono do obozów pracy, a także do getta w Zaklikowie, skąd później trafili do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Bełżcu. Jeszcze po 1945 r. w Kraśniku przez kilka lat mieszkało kilku Żydów.

Opis

Pod zarządem gminy żydowskiej w Kraśniku znajdowały się trzy cmentarze, które zostały zdewastowane w czasie II wojny światowej przez Niemców. Drugi chronologicznie, tzw. stary cmentarz żydowski, znajdował się pomiędzy ul. Strażacką i Ogrodową, na południowy zachód od bóżnic, na stoku niewielkiego wzgórza. Jego powierzchnia wynosiła 0,64 ha. Powstał w drugiej połowie XVII wieku. Ostatni pochówek odbył się na początku XIX wieku. Pomimo to istniał do okresu okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej. Został całkowicie zdewastowany przez Niemców. Nie zachował się ani jeden nagrobek. W okresie powojennym na terenie cmentarza istniało targowisko. Obecnie jest tu park, a cały teren można określić jako trwale przekształcony.

Oprac. Magda Lucima

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.