W 1565 r. dysponowali bóżnicą i domem szkolniczym. Musieli stanowić dużą konkurencję dla miejscowego mieszczaństwa, które zwróciło się do Zygmunta III Wazy z prośbą o wprowadzenie w mieście zakazu osadnictwa żydowskiego. Monarcha 12 września 1594 r. wystawił przywilej, w którym wprowadzał szereg ograniczeń wobec Żydów. Nie były one jednak restrykcyjnie przestrzegane.

Zamęt polityczny drugiej połowy XVII i początków XVIII w. nie sprzyjał rozwojowi społeczności. Gmina stopniowo wyludniała się. W 1788 r. w Kcyni mieszkało już 159 Żydów. Statut kongregacji żydowskiej w Kcyni zatwierdzono 19 sierpnia 1834 roku. Obejmowała ona swoim zasięgiem Kcynię i gminę Mieczkowo. Społeczność intensywnie się rozwijała do lat pięćdziesiątych XIX wieku. Osiągnęła w 1849 r. liczebność około 1 tys. członków. Następne dziesięciolecia przynoszą już regres demograficzny. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej gmina liczyła około 200 osób.

Okres międzywojenny charakteryzował się znacznym odpływem z miasta ludności żydowskiej, która optowała na rzecz Niemiec. W początkach lat dwudziestych XX w. nie było już w Kcyni rabina. Działające w XIX w. organizacje żydowskie nie przejawiały w okresie międzywojennym aktywności.

1 listopada 1932 r. kongregacja została zlikwidowana i włączona w skład gminy żydowskiej w Szubinie. Członkowie gminy na ogół zajmowali się handlem. W 1939 r. mieszkały w Kcyni rodziny: Toruńczyków, Kalmanów, Berholców-Papierowiczów, Meyerów, Nusyna Buchbundera, Berty Cohn, Mordki Gutgolda, Róży Jacoby, Dawida Koroczyńskiego, Joska Liwczaka, Mosesa Raphaela, Raphaela Raphaela, Lejzora Rosenberga, Auguste Salomon, Arnolda Süskinda, Szyji Szmulewicza, Jakuba Zandmana; w Mieczkowie - rodzina Haase. We wrześniu 1939 r. większość Żydów wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa. Pozostałych w mieście rozstrzelano 19 listopada 1939 roku. Zwłoki pogrzebano na wzgórzu zwanym Piaśnica i starym cmentarzu żydowskim. Po wojnie skupisko żydowskie w Kcyni już się nie odrodziło.

Opis

Cmentarz żydowski w Kcyni znajduje się pomiędzy ul. Poznańską i Cmentarną, ok. 100 m na zachód od posesji przy ul. Poznańskiej 20. Jego historyczne granice są niewidoczne, zresztą teren jest przekształcony w części zachodniej pod zabudowę mieszkaniową. Położenie ukazuje przedwojenna mapa topograficzna Wojskowego Instytutu Geograficznego pas 37 słup 25 arkusz A z 1934 r.

Początki cmentarza mogą sięgać XVI w., gdy obecność żydowska w Kcyni przybrała formę zorganizowanej gminy. Jego prowadzeniem zajmowało się tradycyjne bractwo Chewra Kadisza, któremu pod koniec XIX w. przewodził Philip Seemann. Z opisów majątku gminy z lat 20. XX w. wynika, że posiadał dom mieszkalny stróża (istnieje; ob. ul. Poznańska 21) oraz dom przedpogrzebowy. Pomniki były ogrodzone stalowymi bogato zdobionymi płotkami z elementów kutych ręcznie.

19 listopada 1939 r. cmentarz stał się miejscem dokonanej przez Niemców zbrodni ludobójstwa na ostatnich Żydach, przebywających jeszcze w Kcyni. Nekropolia uległa dewastacji w okresie okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej. Na rozkaz Niemców płyty nagrobne zostały wyrwane i wykorzystane do ułożenia chodnika przy obecnym kinie „Orzeł”. Prace wykonali robotnicy z firmy budowlanej. Choć polecono im skuwać treść epitafiów, to część inskrypcji nie została zniszczona, a nagrobki ułożono napisami do ziemi. Oficjalna likwidacja nekropolii nastąpiła w 1964 roku. Zamierzano urządzić tu park, ale plan ten nie został wprowadzony w życie.

W latach 90. XX w. miejscowi społecznicy zaczęli mówić o konieczności rozbiórki chodnika przy kinie „Orzeł”. Z inicjatywy członka zarządu gminy Jana Kuranta wydobyto zniszczone macewy. Podczas prac odkryto nagrobki pochodzące z XVIII wieku. W 2011 r. na terenie zakładu poprawczego w Kcyni, który podczas wojny pełnił rolę niemieckiego szpitala wojskowego odkryto kolejne macewy.

Obecnie we wschodniej części cmentarza znajduje się lapidarium zbudowane z macew odkrytych w latach 90 XX w. i w roku 2011. Pozostałe drobne fragmenty odnalezionych macew zostały zakopane pod powierzchnią lapidarium. Pod adresem ul. Poznańska 21m zachował się dom z ok. 1900 r., zapewne dawna stróżówka, który według mapy topograficznej z 1934 roku znajdował się w obrębie cmentarza.

27 marca 2024 r. uroczyście odsłonięto nowe oznakowanie cmentarza, zrealizowane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa przy współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.