Żydzi zaczęli osiedlać się w Chorzelach w końcu XVIII wieku. Spis ludności z 1792 roku wykazał, że w miasteczku żyło, obok ponad 700 chrześcijan, 19 Żydów (2,5%), którzy zajmowali wówczas jeden dom. Byli wyrobnikami produkującymi tandetną odzież i galanterię skórzaną, zajmowali się handlem, dzierżawili także pobliskie jeziora, sprzedając ryby.

Władze Księstwa Warszawskiego podjęły próbę utworzenia rewiru żydowskiego (1811) — zaprojektowano go przy ulicach Zduńskiej i Bagnowo. Wszystkim Żydom nakazano w ciągu trzech lat zamieszkać w jego obrębie, czyniąc wyjątek dla najbogatszych, zwłaszcza dla trudniących się obrotem pieniądzem oraz najbardziej zasymilowanych. Plany te przekreśliła klęska w wojnie z Rosją. W okresie Królestwa Polskiego (Królestwa Kongresowego) liczebność Żydów chorzelskich szybko rosła — w drugiej połowie stulecia stanowili już ponad połowę z dwóch tysięcy mieszkańców miasta. Na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku ukształtował się kahał. Gmina dysponowała własnym cmentarzem, dużą drewnianą synagogą i łaźnią rytualną. W 1820 rokupodjęto skuteczne starania o wybudowanie chederu. Istniały także dwa bet midrasze oraz jesziwa założona przez rabina Jehudę Lejba Kowalskiego (w latach 90. XIX stulecia). Chasydzi z Góry Kalwarii, Aleksandrowa, Mińska Mazowieckiegoi Sochaczewa korzystali z własnych sztybli.

W XIX wieku Żydzi chorzelscy zaczęli zakładać niewielkie zakłady przemysłowe. W latach 30. XIX w. garbarnia Hersza Lernera zatrudniała kilkunastu robotników — w skórę zaopatrywali się w niej miejscowi szewcy produkujący tanie obuwie dla okolicznej ludności. W Chorzelach działała również wytwórnia kotłów Lewina Szczucinera, a w początkach XX wieku: browar Abrama Przysuskiera, młyny Lichtensztejn i spółka oraz Sz. Salomon i spółka, kaszarnia D. Berlinka. W latach 30. XX wieku w pobliskim Przasnyszu i Niskich Wielkich cegielnie prowadzili chorzelscy Żydzi – Mendel i Pinchas Przysuskierowie.

Miejscowi Żydzi zajmujący się handlem korzystali z pogranicznego położenia miasteczka. Legalnie eksportowano materiały drewniane, drób, nabiał, suszone grzyby, warzywa, owoce i otręby. Z Niemiec przywożono używaną odzież. Nielegalnie szmuglowano z Niemiec węgiel, wyroby ze srebra, koronki, szale, kamienie szlachetne, zaś w drugą stronę między innymi sacharynę. Chorzelscy Żydzi zajmowali się także dzierżawą stawów rybnych w Prusach Wschodnich.

Przed pierwszą wojną światową powstała w Chorzelach żydowska Kasa Spółdzielcza, udzielająca pożyczek najczęściej drobnym kupcom i rzemieślnikom. W początkach XX wieku działała nielegalna Biblioteka Robotnicza, a przy niej kółko dramatyczne. Do 1911 roku przetrwała biblioteka ludowa, skupiająca sympatyków syjonistów. Szerzenie idei narodowo-żydowskiej zaowocowało pierwszymi wyjazdami do Palestyny. Działalnością charytatywną zajmowało się bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza oraz opiekująca się chorymi i potrzebującymi pomocy organizacja Linas Hacedek.

Wkrótce po wybuchu pierwszej wojny światowej Rosjanie wysiedlili z Chorzeli ludność żydowską. Argumentem miało być jej rzekomo proniemieckie nastawienie. W przypadku schwytania powracających deportowano ich w głąb Rosji. Część działaczy żydowskich o skrajnie rewolucyjnych poglądach po zajęciu Chorzeli przez bolszewików w 1920 roku działała w strukturach nowej władzy, za co po wyzwoleniu miasta przez Wojsko Polskie skazano na śmierć kilkunastu Żydów.

W XX wieku systematycznie malał odsetek ludności żydowskiej: 57% – w 1905 roku, 38% – w pierwszym spisie powszechnym w 1921 roku, 31% – w latach 30. W odrodzonej Polsce Żydzi mieli swojego przedstawiciela we władzach miejskich. Działała powszechna szkoła żydowska. W okresie międzywojennym największymi wpływami w środowisku żydowskim cieszyli się ortodoksyjna Aguda i syjoniści — członkowie młodzieżowej organizacji syjonistycznej He-Chaluc wyemigrowali do Palestyny (łącznie wyjechało tam 150 osób).

Po wybuchu drugiej wojny światowej niemal wszyscy Żydzi opuścili Chorzele, ale część z nich wkrótce wróciła. Po wcieleniu północnego Mazowsza do Rzeszy Niemcy zaczęli tu koncentrować Żydów z okolicznych miejscowości. Okupanci nakazali zburzenie synagogi, bet midraszu i łaźni rytualnej oraz utworzyli w dzielnicy żydowskiej otwarte getto. Mieszkających w nim Żydów stopniowo wywożono do innych gett, w tym do Warszawy, gdzie przebywało 450 osób z Chorzel. Pozostali znaleźli się w Makowie Mazowieckim, Legionowie, Węgrowie. Ostateczna likwidacja getta nastąpiła w grudniu 1941 roku. Jego więźniów Niemcy wysiedlili do getta w Makowie Mazowieckim, skąd skierowano ich w końcu listopada następnego roku, przez obóz przejściowy w Mławie, do niemieckich nazistowskich obozów zagłady Treblinka i Auschwitz.

Cmentarz żydowski w Chorzelach został założony w XIX wieku na działce w kształcie wydłużonego trapezu o powierzchni około 0,8629 hektara, położonej pomiędzy ulicami Ogrodową i Nadrzeczną, na południowy zachód od centrum miasta. Ostatni znany pochówek odbył się w 1939 roku. Podczas drugiej wojny światowej Niemcy zdewastowali nekropolię, a płyty nagrobne wykorzystali do układania chodników. Teren cmentarza zmieniono w plac ćwiczeń, (czego śladem jest wykopana wówczas transzeja) i cmentarz żołnierzy niemieckich, który założono od strony ulicy Ogrodowej.

W 1989 roku w Chorzelach powstał Społeczny Komitet Rewaloryzacji Cmentarza Żydowskiego. Ówczesny proboszcz zwrócił się do parafian o zwrot żydowskich nagrobków lub informacje o miejscu ich położenia. Na terenie nekropolii przeprowadzono prace porządkowe. Zwieńczyło je odsłonięcie w 1991 roku pomnika z odzyskanych nielicznych fragmentów macew, wzniesionego w centrum splantowanego cmentarza. Wyryto na nim napis w językach polskim, hebrajskim i jidysz. Monument ufundował Związek Żydów Chorzelskich w Izraelu. W 2000 roku na wniosek ziomkostwa chorzelskiego Fundacja Rodziny Nissenbaumów przystąpiła do dalszych prac na dawnym cmentarzu, wznosząc ogrodzenie wokół niego; sześć lat później na cmentarzu odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej rodzinie Fiszerungów.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN