W zachowanej księdze ławniczej z lat 1567-79 wymieniono licznych Żydów zamieszkujących nasze miasto – m.in. starszego gminy Izaaka Mazura. Znajdujemy tam tez zapisy o ulicy Żydowskiej i stojącej przy niej synagodze.

W 1634 roku w Szamotułach miał miejsce ogromny pożar, który strawił znaczną cześć miasta. Wtedy też wielu Żydów opuściło Szamotuły. Ponownie gminę żydowską reaktywowano w 1714 roku. Wtedy to, ówczesny dziedzic miasta Jan Korzbok Łącki odnowił stare przywileje, gwarantując Żydom swobodę wyznania.

Pod koniec XVIII wieku Szamotuły miały 979 mieszkańców, z czego 326 Żydów. W 1843 roku miasto liczy 2451 mieszkańców, w tym 865 Żydów (927 Polaków i 657 Niemców). Istotne zmiany w strukturze narodowościowej zachodzą w 2 połowie XIX wieku po 1870 roku, kiedy to do miasta napływa wielu niemieckich osadników. Odtąd liczba społeczności żydowskiej będzie malała. W efekcie pod koniec XIX wieku w 1890 roku miasto zamieszkuje 4185 osób – w tym 2204 Polaków 1130 Niemców i 851 Żydów (nieco ponad 20% ogółu). Radykalnie sytuacja zmieniła się po 1919 roku, kiedy to zdecydowana większość szamotulan pochodzenia żydowskiego opuściła miasto. Wielu z nich wyemigrowała do Niemiec oraz Ameryki, część przeniosła się do Polski centralnej. W efekcie w 1939 roku na 9197 mieszkańców było jedynie około 100 Żydów.

Szamotulscy Żydzi mieszkali głównie przy ulicy Szerokiej, gdzie mieściła się Synagoga. Wybudowano ją w 1853 roku, bowiem dwa lata wcześniej, w wyniku pożaru, spłonęła stara świątynia. W 1876 roku synagoga zaś została gruntownie odnowiona. W 1939 roku została zniszczona przez Niemców. Wiele posesji na rynku było własnością rodzin żydowskich – wymienić można rodzinę Hollaenderów Josepha i Samuela, (którzy posiadali kilka posesji nie tylko na rynku, ale i na ulicy Poznańskiej), Nathanów, Posnerów, Kollenscherów, Mamelsdorfów.

Cmentarz żydowski w Szamotułach znajdował się u zbiegu dzisiejszych ul. Zamkowej i Szczuczyńskiej. Powstał prawdopodobnie w 1714 roku. Został zniszczony przez Niemców w okresie okupacji podczas drugiej wojny światowej. Macew z nekropolii użyto m.in. do budowy dróg, prawdopodobnie także do budowy mostu przy ul. 3 Maja. Obecnie teren cmentarza jest prawie całkowicie przekształcony, przebiega tędy ul. Zamkowa oraz stoi internat Zespołu Szkół nr 2 im. Stanisława Staszica. Dom przedpogrzebowy na ulicy Powstańców Wielkopolskich – to obiekt istniejący do dziś, na którym umieszczono informację o tym, iż należał do społeczności żydowskiej Niezabudowany fragment cmentarza przy ul. Zamkowej został odzyskany przez Gminę Wyznaniową Żydowską w Poznaniu. Zachował się tu fragment muru cmentarnego oraz szpaler starych lip wyznaczający centralną oś dawnego cmentarza. Ocalałe fragmenty macew znajdują się w lapidarium Muzeum - Zamek Górków.

W 2021 roku w ramach programu Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” cmentarz oznaczono tablicą pamiątkową w formie macewy.

Właściciel praw autorskich do opisu: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN