Ponownie osiedlili się w mieście dopiero w XVIII wieku. Społeczność żydowska w Jeleniej Górze nie była liczna – w 1812 r. mieszkało tu 35 Żydów, a w 1852 r. – 194. W latach 1840–1867 w mieście działała prywatna szkoła żydowska. Maksymalną liczbę żydowskich mieszkańców miasta odnotowano w 1880 r.; było to 450 osób. Żydzi odgrywali oni ważną rolę w życiu gospodarczym miasta jako właściciele licznych sklepów, domów towarowych oraz fabryk.

Początkowo modlitwy odprawiane były w prywatnym mieszkaniu należącym do kupcowej Lipfert przy Hintergasse, ale wkrótce okazało się ono zbyt małe dla zwiększającej się liczby wyznawców. Synagoga została wybudowana w 1845 r. przez mistrza murarskiego Moritza Altmanna; jej późniejszy adres to Priesterstraße 20 (obecna ul. Mikołaja Kopernika). Uroczysta konsekracja nastąpiła 14 września 1846 r., przy współudziale przedstawicieli wszystkich wyznań. Fundatorem zwojów Tory do jeleniogórskiej świątyni był kupiec Freudenthal. Budynek synagogi był murowany, kryty płaskim, drewnianym dachem zwieńczonym ozdobnym fryzem. Wejście od strony ulicy wiodło po czterostopniowych schodach. Synagoga przetrwała pogrom Nocy Kryształowej w 1938 r. – wówczas ją zdemolowano, ale budynek ocalał. Dopiero na początku lat 70. XX w. została zburzona wraz z całą zabudową obecnej ul. Mikołaja Kopernika.

Po II wojnie światowej Jelenia Góra stała się miejscem osadnictwa polskich Żydów. W styczniu 1946 r. w mieście przebywało już ich 433, a w lipcu tego roku – 579. Po pogromie kieleckim, którego skutkiem był wybuch paniki emigracyjnej, liczba ludności żydowskiej zaczęła systematycznie spadać. W listopadzie 1946 r. w Jeleniej Górze mieszkało 350 Żydów, a w lutym 1947 r. jedynie 300. W ciągu 1947 r. pojawiła się nowa grupa żydowskich osadników, bo już w lutym 1948 r. odnotowano 569 Żydów, a w połowie 1949 r. – 654. W tym okresie w mieście działało wiele organizacji i instytucji żydowskich – m.in. komitet żydowski, kongregacja wyznania mojżeszowego, Towarzystwo Ochrony Zdrowia Ludności Żydowskiej (TOZ).

Opis

W Jeleniej Górze istniały dwie nekropolie przeznaczone dla ludności żydowskiej, a przy gminie żydowskiej działało tradycyjne bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza, które zajmowało się organizacją pochówków i wspieraniem żałobników. Na początku lat 30. XX w. liczyło 100 członków, a na jego czele stał Max Tichauer.

Pierwszy cmentarz żydowski w Jeleniej Górze został założony około 1818 roku. Mieścił się na obszarze ograniczonym ulicami: Nowowiejską, Na Skałkach i Studencką. W jego pobliżu, przy Hirschgraben 3 zlokalizowany był dom przedpogrzebowy. Wcześniej pochówki jeleniogórskich Żydów odbywały się na cmentarzu żydowskim w Głogowie.

Do czasów współczesnych nie zachował się po nim żaden ślad – mieści się tam skwer. W 1957 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Jeleniej Górze podjęło uchwałę o zamknięciu tego cmentarza, a jego likwidacja nastąpiła w 1961 roku. Według przekazów lokalnych do lat 60. XX w. na jego terenie znajdował się głaz upamiętniający pierwotne przeznaczenie tego terenu, ale dziś nie ma po nim śladu.

Oprac. Tamara Włodarczyk