teatr - Zabytek.pl
Adres
Cieszyn, Plac Teatralny 1
Lokalizacja
woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Cieszyn
w Wiedniu, Augsburgu, Berlinie, Salzburgu, Karlsbadzie, a także Bielsku, Toruniu, Łańcucie czy Stanisławowie.
Historia
Rozwijająca się w XIX w. działalność teatralna w Cieszynie koncentrowała się na niewielkich scenach zlokalizowanych przy ratuszu miejskim oraz w Sali arcyksięcia Eugeniusza w hotelu Austria. Rozpoczęta w 1908 r. budowa gmachu ówczesnego Teatru Niemieckiego przypadła na czas wzmożonego rozwoju miasta na przełomie XIX i XX w., w trakcie którego wzniesiono wiele gmachów użyteczności publicznej inspirowanych zabudową wiedeńskiego Ringu. Budowę nowoczesnego gmachu teatralnego zainicjowało prywatne Stowarzyszenie Budowy Teatru (Theaterbauverein), które zebrało fundusze na budowę obiektu. Na inwestycję przeznaczono teren usytuowany w zach. części historycznego miasta, w niedalekiej odległości od Rynku, w miejscu zniszczonego w 1789 r. wskutek pożaru miasta kościoła par., zabudowanym do 1904 r. bezstylowym gmachem koszarowym. Zlecenie przygotowania projektu teatru zlecono słynnemu wiedeńskiemu atelier Fellner&Helmer, specjalizującemu się w projektowaniu tego typu obiektów na terenie dzisiejszej Austrii, Węgier, Niemiec, Czech i Polski. Architekci, znani również jako twórcy m.in. gmachu teatralnego w nieodległym Bielsku, zaproponowali wniesienie teatru w stylu zmodernizowanego późnego baroku, przewidzianego na pomieszczenie widowni na 770 (obecnie 630) osób. Ponadto gmach wyposażony miał zostać w nowoczesną scenę obrotową, żelazną kurtynę przeciwpożarową, własną kotłownię centralnego ogrzewania i elektrownię, magazyn dekoracji i kostiumów oraz salę baletową i garderoby. Budową kierował cieszyński architekt Eugeniusz Fulda, nadzór z ramienia wiedeńskiego atelier sprawował architekt Schmidt, prace sztukatorskie wykonał Henryk Heydner z Wiednia, natomiast prace rzeźbiarskie Henryk Völkel z Wiednia. Uroczyste otwarcie teatru, połączone z symbolicznym przekazaniem miastu kluczy przez architekta Hermanna Helmera, miało miejsce w dniu 24 września 1910 r. Po II wojnie światowej teatr otrzymał imię Adama Mickiewicza.
Opis
Teatr im. Adama Mickiewicza usytuowany jest w północnej części obszaru staromiejskiego Cieszyna, przy pl. Teatralnym, u zbiegu ul. Menniczej i Fredry, w miejscu dawnego kościoła parafialnego. Jest to obiekt wolnostojący, zwrócony frontem ku zachodowi.
Jest to budynek utrzymany w stylistyce zmodernizowanego późnego baroku, założony na planie zbliżonym do prostokąta, z szerszą częścią wschodnią (sceniczną), wejściem usytuowanym od zachodu, ujętym dwoma ryzalitami po bokach, trzypiętrowy, podpiwniczony, kryty dachami o zróżnicowanej formie, tj. mansardowymi nad sceną i foyer, dwuspadowym z latarnią nad widownią i pulpitowymi nad ryzalitami bocznymi. Obiekt wzniesiony jest z cegły, tynkowany, w pomieszczeniach reprezentacyjnych urozmaicony pozłacanymi sztukateriami. Poszczególne kondygnacje kryte stropami żelbetowymi, więźba stalowa wykonana z wiązarów kratowych. Dachy mansardowe i dwuspadowe kryte blachą, dachy pulpitowe kryte papą.
Wszystkie elewacje boniowane pasowo, o miękko zarysowanych formach detalu i fazowanych narożnikach ścian, podzielone za pomocą gzymsów działowych, zwieńczone gzymsem koronującym oraz attyką z wazonami. Fasada siedmioosiowa z trójosiowym ryzalitem środkowym, rozczłonkowanym pilastrami jońskimi w wielkim porządku, wspierającymi miękko zarysowany gzyms zwieńczony falistym przyczółkiem. W przyziemiu rozlokowane trzy otwory drzwiowe zamknięte łukiem pełnym, nad którymi trzy okazałe otwory okienne ujęte profilowanymi opaskami okiennymi zwieńczonymi falistym gzymsem z kluczem. Osie boczne rozczłonkowane za pomocą analogicznych otworów okiennych, pozbawionych gzymsów. W przyczółku niewielki otwór okienny w typie wolego oka, nad nim płaskorzeźbiona lira opleciona wicią. Pozostałe elewacje podzielone osiami otworów okiennych i płycin.
Wewnątrz obszerny hall z ozdobnym stropem belkowym, skomunikowany z korytarzami obiegającymi owalnie rozplanowaną widownię oraz podwójnymi, rozmieszczonymi w ryzalitach reprezentacyjnymi klatkami schodowymi wiodącymi na piętro. Widownia z dwiema kondygnacjami empor i lóż przesklepiona owalną kopułą. Foyer na pierwszym piętrze wydzielone za pomocą kolumn jońskich. Od południa, północy i wschodu rozmieszczone pomieszczenia towarzyszące, tj. biura, garderoby, kasa, magazyny. W całym obiekcie zachowany autentyczny, bogaty neobarokowy wystrój oraz wyposażenie z początku XX w.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy teatru.
Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 4-11-2016 r.
Rodzaj: budynek użyteczności publicznej
Styl architektoniczny: inna
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.96994, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.327513