Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół, ob. filialny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół, ob. filialny pw. Świętego Krzyża


kościół XVIII w. Cieszyn

Adres
Cieszyn, Leopolda Jana Szersznika 3

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. cieszyński, gm. Cieszyn

Reprezentatywny przykład niewielkiego kościoła jezuickiego, charakteryzujący się typowym dla świątyń jezuickich rozwiązaniem barokowej, trójosiowej fasady nawiązującej do wzorców rzymskich z akcentem rodzimym w formie usytuowanej na osi wieży.

Zarazem obiekt odznaczającymi się istotnymi wartościami historycznymi, związanymi z dziejami miasta oraz procesem kontrreformacji na Śląsku Cieszyńskim.

Historia

Historia kościoła filialny pw. św. Krzyża sięga 1670 r., tj. momentu sprowadzenia jezuitów do miasta przez cesarza Leopolda I na prośbę katolickiej szlachty. Zakonnikom przekazano kaplicę i dawne domy książęce w kwartale pomiędzy Rynkiem i ulicą Szeroką, użytkowane do 1653 r. przez księżną cieszyńską Elżbietę Lukrecję. Na początku XVIII w. kaplicę rozbudowano m.in. o część mieszczącą zakrystię, a w 1707 r. przekształcono na kościół pw. św. Krzyża. Z fundacji hrabiego Adama Wacława Paczyńskiego z Tęczyna wzniesiono ponadto konwikt dla ubogiej szlachty. Po likwidacji zakonu jezuitów w 1773 r., zabudowania konwiktu przeznaczono na gimnazjum, a świątynię na kościół gimnazjalny, nadzorowany przez księdza Leopolda Szersznika. Z jego inicjatywy w 1782 r. przesklepiono wnętrze kościoła, a także wybudowano wieżę zwieńczoną hełmem z latarnią. Po pożarze miasta w 1789 r. świątynia została odbudowana. Sąsiadujący z kościołem budynek dawnego konwiktu został po pożarze wykupiony przez księdza Szersznika i przeznaczony na jego bibliotekę i muzeum. W 1794 r. wykonane zostało wyposażenie kościoła zaprojektowane przez Andreasa Kaspara Schweigla, w tym ołtarz główny oraz najprawdopodobniej dwa ołtarze boczne i ambona. Mniej więcej z tego samego okresu pochodzi drewniany chór muzyczny. W 1862 r. przebudowano wieżę, a w końcu XIX i XX w. prowadzono prace renowacyjne.

Opis

Kościół ulokowany został w obrębie dawnych murów miejskich, w narożniku ulicy Szersznika i Szerokiej, frontem skierowany w kierunku południowym, w sąsiedztwie położonego od zachodu dawnego kolegium jezuickiego. Murowany z cegły, barokowy kościół wzniesiono na rzucie wydłużonego prostokąta, w obrębie którego wydzielono trójprzęsłową nawę zamkniętą od północy apsydą prezbiterium oraz ulokowaną za nią zakrystię i składzik. Prostopadłościenna bryła kościoła kryta jest dachem siodłowym, zwieńczonym od frontu wieżą z hełmem i latarnią. Fasada kościoła podzielona jest pilastrami na trzy osie, zwieńczone przełamanym belkowaniem i cokołem, ponad którymi górna strefa przechodzi w wieżę ujętą dołem w spływy. Na osi znajduje się wejście główne zaakcentowane portalem zwieńczonym falistym przyczółkiem i otworem okiennym z główką putta w kluczu. W bocznych polach umieszczono nisze sklepione hemisferycznie i zwieńczone odcinkowymi gzymsami, z rzeźbami św. Ignacego Loyoli (zachodnia) oraz św. Józefa z Dzieciątkiem (wschodnia). Wieża, ujęta dwukondygnacyjnymi pilastrami kompozytowymi dźwigającymi wygięte belkowanie, rozczłonkowana jest otworami okiennymi zdobionymi profilowanymi obramieniami i tarczami zegarowymi. Hełm wieży charakteryzuje się czteropołaciową formą zwieńczoną ośmioboczną latarnią. Elewacja wschodnia rozczłonkowana jest dużymi otworami okiennymi ujętymi szerokimi obramieniami z kluczem oraz dwoma rzędami niewielkich okien w partii zakrystii i składziku. Wnętrze trójprzęsłowej nawy i prezbiterium wydzielone jest za pomocą gurtu sklepiennego zamkniętego łukiem koszowym. Nawa kryta jest sklepieniem żaglastym na gurtach, przechodzących w przyścienne filary o wklęsłych narożnikach i zdobieniach pilastrami jońskimi. W przyziemiu wieży mieści się kruchta otwarta do nawy trzema arkadami zamkniętymi łukiem koszowym. Ponad nią ulokowano drewniany chór muzyczny z końca XVIII w. zamknięty wybrzuszonym parapetem i przekryty sześcioprzęsłowym sklepieniem żaglastym na gurtach wspartych na czworobocznych filarach. Krótkie prezbiterium w formie apsydy sklepione jest konchą z lunetami. Po bokach ołtarza znajdują się dwa analogiczne portale do starej i nowej zakrystii. Spośród zachowanego wyposażenia kościoła należy wymienić m.in. późnobarokowy ołtarz główny z XVIII w. złożony z wolnostojącej mensy i tabernakulum ujętego rzeźbami adorujących aniołów, neobarokowy ołtarz boczny oraz barokowo-klasycystyczną ambonę z końca XVIII w.  

Kościół dostępny dla zwiedzających bezpośrednio przed i po mszach świętych.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 14.10.2014 r.

Bibliografia

  • Karta ewidencyjna zabytku architektury. Pojezuicki kościół filialny pw. Św. Krzyża (w Cieszynie, oprac. M. Cempla, 2001, Archiwum NID.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. VI, woj. katowickie, z. 3: Miasto Cieszyn i powiat cieszyński, I. Rejduch-Samkowa, J. Samek (red.), Warszawa 1974, s. 16-18.
  • Spyra J., Via sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, Cieszyn 2008, s. 91-100.
  • Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk, S. Brzezicki, C. Nielsen (red.), Warszawa 2006.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.96280, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.319775