Należy do grupy świątyń jednofilarowych wzniesionych pod wpływem warsztatu działającego przy fundacjach Kazimierza Wielkiego.

Historia

Przypuszcza się, że obecny kościół w Chybicach powstał około 1362 roku z fundacji braci, kanoników krakowskich Święsława oraz Macieja. W 1370 roku uposażyli oni funkcjonującą przy nim parafię. Donację tą w 1374 roku zatwierdził biskup krakowski Florian. Przed 1617 rokiem i 1. połową XVIII wieku świątynię kilkakrotnie remontowano. Około 1796 roku dostawiono do niej wieżę, której budowę sfinansował Jan Nepomucen Karwicki, właściciel wsi. W 1841 roku i na początku XX wieku gruntownie odnowiono budowlę. W 1909 roku Stefan Szyller przedstawił projekt jej powiększenia (niezrealizowany). Przed 1931 rokiem dobudowano do niej murowaną kruchtę. W 1940 roku wystawiono przy zakrystii przedsionek, a wnętrze kościoła pokryto polichromią figuralną. W latach 1970-1982 i 2002 prowadzono przy nim gruntowne prace konserwatorskie i restauratorskie (m.in.: wymieniono tynki i instalacje). W 2011 roku odnowiono mur kościelny.

Opis

Zespół kościoła parafialnego w Chybicach usytuowany na wzniesieniu, we wschodniej części wsi, zajmuje wnętrze nieregularnego, siedmiobocznego placu. Złożony jest z gotyckiej świątyni, położonej pośrodku tego terenu, cmentarza przykościelnego i kamiennego ogrodzenia z XIX/XX wieku. Orientowany kościół składa się z jednofilarowej nawy ze szkarpami od zachodu, węższego i niższego od niej prezbiterium, zamkniętego prosto i opiętego szkarpami. Do północnej ściany prezbiterium przylega kwadratowa zakrystia, poprzedzona podłużnym przedsionkiem. Przy nawie znajdują się od zachodu, górująca nad całością, kwadratowa wieża, z czworobocznym ryzalitem na schody, a od południa prostokątny przedsionek. Świątynię wystawiono z łamanego piaskowca i cegły, w całości wytynkowano. Nakrywają ją dachy dwuspadowy (nad nawą, prezbiterium i kruchtą), pulpitowy (nad zakrystią i składzikiem) i czterospadowy (nad wieżą). Wśród skromnych elewacji budowli, przeprutych głęboko rozglifionymi oknami, wyróżnia się wschodnia prezbiterium z ostrołukowymi blendami w szczycie. We wnętrzu, pośrodku nawy usytuowano ośmioboczny filar (z wysokim cokołem i profilowaną bazą) podtrzymujący sklepienia krzyżowo-żebrowe (w dwóch zachodnich przęsłach) i o elementach trójpolowych (w części wschodniej). Pozostałe części kościoła nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe (prezbiterium z płaskorzeźbionymi wspornikami), kolebkowo-krzyżowe (przyziemiu wieży) i kolebkowe (w zakrystii). Wejścia do nawy akcentują kamienne portale z inskrypcjami (w przyziemiu wieży z datą 1710, a we wnętrzu kruchty z datami 1362 i 1617). Ponadto wejście do zakrystii z prezbiterium podkreśla ostrołukowy portal z gotyckimi drzwiami. Wyposażenie świątyni jest skromne, godnymi uwagi jego elementami są m.in.: manierystyczny ołtarz główny z 1. połowy XVII wieku z obrazem MB Nieustającej Pomocy w pozłacanej „sukience” z początku XVIII wieku, późnobarokowe ołtarze boczne z 2. połowy XVIII wieku (z obrazami z XVIII wieku), ambona z 1. połowy XVIII wieku i kamienna kropielnica o cechach późnogotyckich. W wieży znajduje się dzwon z 1565 roku z wizerunkiem Chrystusa na krzyżu. Cmentarz przykościelny (obecnie nieczynny) nie ma widocznych elementów sepulkralnych w postaci nagrobków. Jego obszar wyznacza kamienne ogrodzenie pełniące role murów oporowych dla wzgórza, z trzema bramami i schodami na osi prezbiterium.

Zabytek dostępny, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 28.10.2014 r.

Bibliografia

• Karta ewidencyjna. Kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty w Chybicach, oprac. Gorzelak M., Kielce 1998 [Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie].
• Karta ewidencyjne. Ogrodzenie i bramą i schodami przy kościele parafialnym p.w. św. Małgorzaty w Chybicach, oprac. Gorzelak M., Kielce 1998 [Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie].
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 69.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie, red. J. Łoziński, B. Wolff, z. 2: Powiat Iłżecki, oprac. O. Puciata, Z. Świechowski, Warszawa 1957, s. 2-3.
• Miłobędzki A., Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszaw 1978, s. 76.
• Omilanowska M., Architekt Stefan Szyller 1857-1933, Warszawa 2008, s. 53, 202, 384-385.
• Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 85-86.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski i W. Walewski, Warszawa 1880, t. 1, s. 666.
• Szydłowski T., Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwie krakowskim i kieleckim, Kraków 1928, s. 162.
• Szyszko-Bohusz A., Sokołowski M., Kościoły polskie dwunawowe. Zabytki w nich ocalałe czy też pośrednio się z nimi wiążące i król Kazimierz Wielki, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki”, t. 8, z. 1-2: 1907, szp. 67-124.
• Węcławowicz T., Małopolska i ziemie ruskie Korony [w:] Architektura gotycka w Polsce, t. 1: Synteza, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995, s. 73.
• Wiśniewski Jan, Dekanat iłżecki, Radom 1909-1911, reprint Kielce 2000, s. 24-36.
• Włodarek A., Chybice. Kościół par. p.w. św. Małgorzaty, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2: Katalog Zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995, s. 49.
• Wroniszewski J., Krąg rodzinny i otoczenie oficjała krakowskiego Święsława ze Świeszkowic herbu Rawa, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1993, t. 1, s. 33-38.