Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół szpitala im. Andrzeja Mielęckiego - Zabytek.pl

zespół szpitala im. Andrzeja Mielęckiego


budynek użyteczności publicznej 1903 - 1906 Chorzów

Adres
Chorzów, Strzelców Bytomskich 11

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Chorzów, gm. Chorzów

Zespół stanowi cenny przykład zabudowy jednego z kilkunastu charakterystycznych dla regionu kompleksów szpitali brackich z 2.

połowy XIX i początku XX w. O istotnym znaczeniu założenia stanowi nie tylko jego wartość historyczna, ale również czytelny układ przestrzenny zespołu oraz zasadniczo nieprzekształcona, wolnostojąca, odznaczająca się walorami artystycznymi zabudowa szpitala, wzniesiona na przestrzeni 4. ćwierci XIX i 1. ćwierci XX w. w stylu secesyjnym oraz historyzującym.

Historia

Historia powstania zabudowy obecnego Zespołu Szpitali Miejskich im. dr A. Mielęckiego związana jest z ideą Bractwa Górniczego, powołanego w XVIII w. w celu objęcia opieką socjalną i emerytalną górników z terenu państwa pruskiego. Pierwsza spółka bracka (Knappschaftsinstitut), nadzorowana przez Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu i obejmująca swym zasięgiem tereny Górnego i Dolnego Śląska, powstała w 1769 r. na mocy wydanego przez Fryderyka II Wielkiego przywileju dla górników. U podstaw jej powołania stało zapewnienie ustawowego zabezpieczenia wszystkich górników i ich rodzin na wypadek choroby i utraty życia. W 1857 r. dotychczasowy Knappschaftinstitut z siedzibą we Wrocławiu podzielono na dwie spółki, z których górnośląska na obszar rejencji opolskiej otrzymała siedzibę dyrekcji w Tarnowskich Górach. W 1870 r. utworzono Spółkę Bracką w Królewskiej Hucie, z inicjatywy której założona została istniejąca lecznica bracka, czyli obecny szpital im. dr A. Mielęckiego. Pierwszy chorzowski szpital bracki założono już w 1809 r. na obszarze ówczesnej kolonii w rejonie dzisiejszej ulicy Moniuszki, w sąsiedztwie uruchomionej w 1802 r. huty „Królewskiej” oraz działającej od 1791 r. kopalni „Król”. Była to w tym czasie jedyna tego typu placówka lecznicza, obsługująca górników i hutników z obszaru rozciągającego się pomiędzy obecnym Zabrzem i Mysłowicami. Szybki rozwój osady i okolicznych kolonii wymusił konieczność rozbudowy ówczesnego budynku szpitalnego (1823 r.), a następnie budowy większej siedziby (1840 r.). Na przełomie lat 60. i 70. XIX w. przystąpiono do budowy całkowicie nowego kompleksu szpitala, usytuowanego w południowej części ówczesnej miejscowości. Powstanie nowej lecznicy zbiegło się z okresem przekształcenia w 1868 r. osady górniczej w gminę Königshütte (Królewska Huta) na prawach miejskich oraz opracowania dla miasta planu regulującego rozwój przestrzenny. Na jego podstawie kwalifikację budowlaną uzyskała centralna część miasta, tj. m.in. tereny wcześniejszej kolonii Erdmanswille, na których usytuowano kompleks przedmiotowego szpitala. Zachowany do czasów współczesnych zespół powstawał w kilku etapach na przestrzeni 2. połowy XIX w. oraz dwóch dekad XX w., zgodnie z pierwotną, charakterystyczną dla szpitali brackich koncepcją przestrzenną, opartą na pawilonowym typie zabudowy rozmieszczonej w otoczeniu parkowym. Założony w 1884 r. park szpitalny mieścił z czasem również tereny rekreacyjne sportowe, w tym korty tenisowe i tor saneczkowy. Najstarsza zabudowa szpitala, skoncentrowana w północno-wschodniej oraz centralnej części obecnego założenia, rozmieszczona została w układzie złożonym zasadniczo z dwóch rzędów pawilonów, usytuowanych na osi północ - południe. W 1866 r. w północno-wschodniej części działki wybudowany został pierwszy pawilon (pawilon nr V - obecnie budynek poradni przyszpitalnych), natomiast w latach 1873, 1875 oraz 1890 na zachód od niego wzniesiono rząd trzech tzw. baraków dla chorych (w tym obecny pawilon nr III - oddział urologii oraz pawilon nr VII - centrum dializ), uzupełniony w 1886 r. budynkiem pralni (obecnie Sport Silesia Clinic) od północy. W 1883 r. za pawilonem V w kierunku południowym wzniesiono budynek dyrekcji. Dalszą rozbudowę założenia, niepodporządkowaną już regularnemu układowi, realizowano na obrzeżach terenu, co związane było ze stopniowym powiększaniem terenu szpitala o kolejne działki. W 1893 r. w zachodniej części założenia wybudowano pawilon nr IV (obecnie oddział ginekologii i położnictwa) oraz niewielkie budynki kostnicy i dezynfekcji. Kolejne obiekty zlokalizowano we wschodniej części założenia, od strony obecnej ulicy Strzelców Bytomskich. W 1896 r. obok pawilonu nr V i wzniesiono gmach zarządu (obecnie budynek Pogotowia), natomiast rok później kompleks powiększono od strony wschodniej o parcelę mieszczącą budynek dawnego urzędu ceł, zaadaptowany następnie na budynek mieszkalny dla lekarzy wraz ze stajniami (obecna apteka). W latach 1902-1908 kompleks szpitalny zyskał grupę nowych gmachów secesyjnych, zaprojektowanych przez berlińskiego architekta Arnolda Hartmanna. W południowej części założenia wybudowano wówczas okazały pawilon nr I (obecnie oddział chirurgii, intensywnej terapii i ortopedii). Niewielki obiekt, mieszczący łaźnię (obecny budynek rentgena), wkomponowano pomiędzy starszą zabudowę, tj. pawilon nr IV i VII. Kolejne trzy budynki o charakterze gospodarczym umieszczono w północnej części założenia. Dwa spośród nich, kuchnię oraz portiernię, przybudowano do przedmiotowego budynku administracyjnego w rejonie ulicy Strzelców Bytomskich, natomiast kotłownię wraz z ozdobną wieżą wodno-kominową umieszczono przy dziedzińcu gospodarczym, znajdującym się za budynkiem pralni i kuchni. Ukształtowany wówczas kompleks rozbudowany został następnie w 1915 r. o pawilon nr II (obecny oddział wewnętrzny, kardiologii i neurologii), ulokowany w sąsiedztwie pawilonu nr I, a także o obiekty gospodarcze, rozmieszczone przede wszystkim w północnej i zachodniej części kompleksu. W 1973 r. w południowo-zachodniej części terenu wzniesiono natomiast gmach mieszczący obecnie administrację szpitala oraz laboratorium.

Opis

Kompleks szpitala im. dr A. Mielęckiego znajduje się w śródmiejskiej części Chorzowa, w kwartale ulic Strzelców Bytomskich, Głogowskiej, Kazimierza Pułaskiego oraz Wolności. Zespół składa się z kilkunastu wolnostojących obiektów w otoczeniu parkowym, wzniesionych przede wszystkim w 2. połowie XIX i 1. ćwierci XX w. Najstarsza grupa budynków, w tym pawilon nr III, VII, dawna pralnia oraz budynek dyrekcji, pawilon nr V, budynek administracji, rozmieszczona jest w centralnej części kompleksu, wzdłuż alei, stanowiącej czytelną oś poprowadzoną od bramy głównej przy ulicy Strzelców Bytomskich w kierunku południowym. Na przedłużeniu osi, w części południowej, znajdują się dwa okazałe pawilony nr I i II, wzniesione w 1. ćwierci XX w. Zespół uzupełniają ponadto dwa pawilony  nr IV i rentgena w zachodniej części kompleksu. Z kolei od strony wschodniej, tj. przy wjeździe od ulicy Strzelców Bytomskich, znajduje się budynek dawnego zarządu szpitala (obecne Pogotowie) oraz portiernia po przeciwnej stronie, a także budynek przeznaczony pierwotnie na mieszkania lekarzy (obecnie apteka), oddalony od pozostałej zabudowy. W północnym narożniku założenia znajduje się wyraźnie czytelny dziedziniec gospodarczy, przy którym mieści się m.in. kotłownia szpitalna z wieżą wodno-kominową, przybudowany do gmachu administracyjnego budynek kuchni, garaże, lodownia, magazyn, pralnia oraz budynek laboratorium. Zabudowa zespołu szpitala, z uwagi na długotrwały i wieloetapowy proces powstawania, nie ma jednolitego charakteru stylistycznego. Cechą wspólną większości zrealizowanych przed 1916 r. obiektów jest natomiast ich pawilonowy, wolnostojący charakter oraz licowanie elewacji poszczególnych budynków czerwoną cegłą. Jedyną zwartą stylistycznie, choć zróżnicowaną pod względem formy i kubatury grupę w zespole stanowi pięć secesyjnych budynków wzniesionych w latach 1902-1908 wg projektu Arnolda Hartmanna, tj. okazały i dominujący w kompleksie pawilon  nr I, budynek rentgena, kotłownia z dekoracyjnie ukształtowaną wieżą wodno-kominową, budynek kuchni i portiernia, a także pawilon nr II z 1915 r., łączący cechy secesyjne i wczesnomodernistyczne. Starsze, wybudowane przed 1902 r. pawilony, to w przeważającej części proste, urozmaicone ryzalitami obiekty bezstylowe, jedno- i dwupiętrowe, kryte dachami pulpitowymi, o elewacjach licowanych czerwoną cegłą (częściowo przekształcony pawilon nr III, IV, V) bądź wtórnie otynkowanych (pawilon nr VII, dawna pralnia, budynek administracji, Pogotowie). W grupie wyróżniają się jedynie dwa obiekty o cechach neorenesansowych, tj. siedziba dyrekcji w typie willowym oraz dawny budynek z mieszkaniami lekarzy od strony ulicy Strzelców Bytomskich. W skład kompleksu wchodzą ponadto wzniesione po 1916 r. obiekty modernistyczne, jak gmach laboratorium czy niewielki magazyn, bezstylowe prosektorium, a także powojenne obiekty gospodarcze i garażowe.

Kompleks, z uwagi na nieprzerwane funkcjonowanie jako szpital, dostępny jest dla zwiedzających jedynie z zewnątrz.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 05.08.2014 r.

Bibliografia

  • Kamińska J., Caus I., Rozwój szpitalnictwa na Śląsku na przykładzie Szpitala im. Dr A. Mielęckiego w Chorzowie, w: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin - Polonia, vol. LVIII, suppl. XIII, 107, sectio D, 2003.
  • Karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa, oprac. R. Rajnich-Walawender, 1998, Archiwum WUOZ w Katowicach: Zespół Szpitala Miejskiego im. Doktora Andrzeja Mielęckiego; Pawilon I; Pawilon II; Pawilon III; Pawilon VII, Budynek Dyrekcji; Pawilon IV, Poradnia Przyszpitalna, Pralnia, Prosektorium; Pawilon V (Stare Położnictwo) i Budynek Pogotowia; Budynek Kuchni; Kotłownia z wieżą i portiernią; Laboratorium, Budynek magazynu, Prosektorium oraz pozostałe budynki.
  • Nowak J., Spółka bracka, „Montes Tarnovicensis” 2007, nr 25.
  • Pobog-Rutkowski A., Historia miasta Królewskiej Huty, Królewska Huta 1927.
  • Stasiak A., Miasto Królewska Huta. Zarys rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego w latach 1869-1914, Warszawa 1962.
  • Szopa R., Szpitale brackie, „Wspólny Chorzów” 2001, nr 12.
  • Szopa R., Secesyjne zabudowania szpitalne, „Wspólny Chorzów” 2002, nr 1.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_ZE.30006, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_ZE.24279