Chorzowie. Autorem projektu był ceniony berliński architekt August Soller, uczeń oraz współpracownik Karla Friedricha Schinkla, który co ciekawe już w 1819 r. wykonał na zamówienie utrzymany w stylu arkadowym projekt rzeczowego kościoła. Propozycja ta nie została jednak zrealizowana, gdyż nie zyskała aprobaty miejscowych władz. Społeczność ewangelicka odegrała istotne znaczenie w rozwoju osady. Pierwsi ewangelicy pojawili się na tych terenach pod koniec XVIII w., a o ich wpływach i randze może świadczyć pierwszy skład rady kościelnej, którą tworzyli m.in. burmistrz miasta, dyrektor kopalni i huty, inspektor górniczy oraz hrabia Henckel von Donnersmarck.

Historia

Napływ ludności protestanckiej na tereny dzisiejszego śródmieścia Chorzowa wiąże się bezpośrednio z industrializacją tych terenów, zainicjowaną działaniami hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, kierującego w latach 1779-1802 Wyższym Urzędem Górniczym we Wrocławiu. Osada szybko przekształciła się w miasto, w obrębie którego funkcjonały liczne zakłady, m.in. huta ,,Królewska’’ i kopalnia węgla kamiennego ,,Król’’, tj. Królewska Huta. Staraniem miejscowych ewangelików w 1801 r. powstała nowa gmina wyznaniowa funkcjonująca początkowo w ramach parafii tarnogórskiej. Od 1804 r. nabożeństwa dla wiernych odbywały się w sali nowo wybudowanej szkoły. W 1825 r. w pobliży huty założono nawet wspólny cmentarz dla katolików i ewangelików. Pierwsze widoczne działania zmierzające do budowy świątyni zainicjowano w 1819 r., w związku z wizytą następcy tronu Fryderyka Wilhelma IV. Zamówiono wówczas projekt kościoła u Karla Friedricha Schinkla, odrzucony ostatecznie przez miejscowe władze. Ogólną aprobatę uzyskał dopiero czwarty projekt świątyni autorstwa berlińskiego architekta Augusta Sollera. 10 listopada 1835 r. władze wyraziły zgodę na utworzenie oddzielnej parafii w Królewskiej Hucie. Kamień węgielny pod budowę kościoła położono 13 listopada 1840 r., tj. pięć lat po erygowaniu parafii. Budowę powierzono królewskiemu nadinspektorowi budowlanemu z Wrocławia oraz Schoenfelderowi. Prace murarskie oraz ciesielskie zlecono miejscowym mistrzom, tj. Groetschelowi z Królewskiej Huty oraz Kannewischerowi z Bytomia. Zakończenie budowy i poświęcenie kościoła miało miejsce 13 listopada 1844 r. Kolejny etap polegał na wyposażeniu kościoła. W 1852 r. zawieszono dzwony kościelne, a w 1854 r. umieszczono zamówiony u A. von Klöbera z Berlina obraz ołtarzowy. W latach 1876-1878 w pobliżu kościoła wybudowano utrzymaną w stylu neorenesansowym plebanię, przypuszczalnie projektu miejscowego mistrza budowlanego Heinricha Netzla. Ze względu na niewielkie rozmiary świątyni oraz szybki przyrost ludności wyznania ewangelickiego już pod koniec XIX w. okazała się ona za mała, by pomieścić wszystkich wiernych. W 1890 r. podjęto decyzję o budowie nowego kościoła w śródmieściu. Prace budowlane zakończono w 1898 r., a 10 listopada tego roku poświęcono nowy kościół im. Marcina Lutra. Prace budowlane i konserwatorskie w obrębie kościoła pw. św. Elżbiety prowadzone są sukcesywnie od 2 poł. XX w. W latach 60. zrealizowano remont dachu i wież kościelnych. Kapitalny remont obiektu miał miejsce w latach 1976-1978, kiedy to wymianie uległa m.in. część belek stropowych oraz naprawiono pokrycie dachowe. W latach 80. XX w. położono natomiast nowe tynki szlachetne na elewacjach.

Opis

Budynek usytuowany jest w śródmieściu Chorzowa, w bezpośrednim sąsiedztwie huty, pośrodku założonego w latach 20. XIX w. cmentarza otoczonego ogrodzeniem. Pierwotnie poprzedzony budynkami szkoły ewangelickiej kościół stanowił istotny element urbanistyczny miasta zamykając perspektywę ul. 3 Maja.

Neogotycka świątynia projektu Augusta Sollera wykonana jest w konstrukcji murowanej. Wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta obiekt jest orientowany i składa się z niewielkiej, położonej od zach. kruchty, flankowanej wieżami, poprzedzającej korpus zamknięty od wsch. wielobocznym prezbiterium. Pomiędzy korpusem, a prezbiterium zlokalizowano przęsło, rozdzielające obie przestrzenie, w obrębie którego umieszczono: od. pn. klatkę schodową prowadzącą na empory, od pd. zakrystię. Bryła kościoła jest zwarta, nakryta w zasadniczej części dachem dwuspadowym krytym blachą, przechodzącym nad prezbiterium w wielospadowym. Dwie czterokondygnacyjne wieże wtopione w korpus od strony wejścia kryte są ośmiobocznymi, iglicowymi hełmami z charakterystycznymi pinaklami w narożach. Tynkowane elewacje charakteryzują się oszczędnym detalem w postaci m.in. prostych opasek podkreślających ostrołukowe okna z maswerkami, wieńczącego gzymsu kostkowego oraz kamiennego cokołu. Reprezentacyjna, trzyosiowa, flankowana wieżami fasada, zwieńczona jest trójkątnym szczytem z umieszczonym centralnie oknem rozetowym. Wnętrze kościoła salowe, nawa poskreślano drewnianymi emporami, nakryta stropem belkowym, prezbiterium sklepieniem sieciowym. Wyposażenie kościoła neogotyckie, głównie XIX-wieczne.

Obiekt dostępny z zewnątrz. Nabożeństwa w kościele odbywają się w każdą niedzielę o 8:30 od maja do listopada.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 29-12-2016 r.