śląskim. O randze obiektu świadczy zarówno osoba samego projektanta, tj. cenionego w regionie inż. Stanisława Tabeńskiego, autora licznych obiektów publicznych jak gmachy Banku Gospodarstwa Krajowego w Katowicach czy Towarzystwa Czytelni Ludowych, jak i specyficzna szkieletowa konstrukcja drapacza, wykonana ze stali. Rzeczowy budynek, jeden z najwyższych gmachów w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego, a trzeci na Śląsku, stanowił symbol postępu myśli technologicznej na Górnym Śląsku, uznawanym za ojczyznę polskiej stali.

Historia

Pierwszy wysokościowiec w Polsce w postaci Domu profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych projektu Eustachego Chmielewskiego powstał w 1929 r. na terenie Katowic. Bezpośredni impuls do tego typu działań stanowił aspekt propagandowy, władze samorządowe dążyły bowiem do podkreślenia rangi oraz znaczenia powstałego po plebiscycie województwa śląskiego. Szerząca się w latach 20. i 30. XX w. moda na wieżowce przyczyniła się do powstania drapaczy chmur oraz amerykanizacji regionu. Inicjatywa budowy tego typu obiektu w Królewskiej Hucie pojawiła się już na początku lat 30. XX w., rzeczowy budynek planowano wznieść przy ul. Dąbrowskiego, jednak ze względu na kryzys gospodarczy nie został on zrealizowany. Do pomysłu powrócono dopiero po kilku latach, a nowo planowany gmach miał stanowić Siedzinę Komunalnej Kasy Oszczędności, d. Miejskiej Kasy Oszczędności w Królewskiej Hucie. Konkurs na sporządzenie projektu gmachu KKO ogłoszono w lutym 1935 r. w Ilustrowanym Kurierze Codziennym. Spośród ponad 30 prac nie udało się wyłonić zwycięzcy oraz przyznać zarówno pierwszej nagrody, jak i projektu kwalifikującego się do realizacji. Pracę nad koncepcją nowego gmachu, zgodną z wymogami KKO, zlecono inż. Stanisławowi Tabeńskiemu, któremu powierzono również funkcję technicznego kierownika budowy, podpisując umowę 15 maja 1935 r. Zagadnieniem konstrukcji stalowej zajął się Jerzy Koziołek, szef biura technicznego działającego w ramach koncernu Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych, autor wielu konstrukcji powstałych w ramach funkcjonowania licznych zakładów przemysłowych czy też gmachu Muzeum Śląskiego. Pod budowę obiektu wybrano położoną wzdłuż najbardziej reprezentacyjnej ul. Wolności działkę, zakupioną 4 grudnia 1935 r. Wykonanie powierzono pochodzącej z Chorzowa firmie Aleksander Globisz. Ostatecznie budowę gmachu ukończono 1 czerwca 1937 r., czyli niemal pół roku później niż pierwotnie planowano. Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności stanowił wówczas trzeci drapacz chmur w województwie, a także ostatni powstały przed wybuchem II wojny światowej.

Opis

Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności zlokalizowany jest w śródmieściu Chorzowa na pd. zach. od Rynku, w obrębie niewielkiej działki w zwartym kwartale zabudowy. Rangę obiektu podkreśla usytuowanie wzdłuż głównej ulicy handlowej miasta, tj. ul. Wolności, u jej zbiegu z ul. Zjednoczenia.

Wzniesiony w stylu funkcjonalizmu gmach projektu Stanisława Tabeńskiego składa się zasadniczo z dwóch przenikających się brył na rzucie zbliżonym do podkowy. Rzeczowy podział wynikał z funkcji poszczególnych części: niższa dwu- oraz pięciokondygnacyjna, prostopadłościenna bryła położona wzdłuż ul. Wolności, stanowiła siedzibę Komunalnej Kasy Oszczędności, to tutaj mieściły się sale operacyjne, biura oraz kasy. Wyższa dziewięciokondygnacyjna, położona w narożniku działki, do dzisiaj nieprzerwanie pełni swoją pierwotną funkcję mieszkalną. Dzięki sporej powierzchni mieści dziewiętnaście mieszkań o wysokim standardzie, od kawalerek po siedmiopokojowe apartamenty. Odmienny charakter poszczególnych części wpłynął na zastosowane technologie, niższy moduł wykonano w konstrukcji żelbetowej, wyższy oparto natomiast na stalowym szkielecie wypełnionym cegłą. Dodatkowo część usługową podkreślono przez rzadko stosowane w tamtych czasach na takiej powierzchni przeszklenia. Należy podkreślić, iż pomimo odmiennych rozwiązań materiałowych spójność gmachu osiągnięto poprzez artykulację elewacji zewnętrznych, podporządkowanych pionowym akcentom, jak wysunięte poza lico słupy oraz lizeny, uzyskując charakterystyczny, wertykalny charakter. W obrębie wnętrz na szczególną uwagę zasługuje główna sala operacyjna, której wnętrze urządzono z zastosowaniem stiuku i lastryka. Do dzisiaj w jej wnętrzu zachował się również wykonany w krakowskich Zakładach S. G. Żeleński witraż z herbem miasta. Istotne znaczenie propagandowe odgrywa także umieszony w głównym holu wejściowym napis: Państwu na chwałę, miastu na pożytek, pracą i oszczędnością obywateli m. Chorzowa, w piętnastą rocznicę powrotu Śląska do ojczyzny gmach ten wybudowano. MCMXXXVII.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 28-12-2016 r.