poł. XVIII w., powstałej dzięki fundacji Jana Klemensa Branickiego, który w Choroszczy urządził swoją letnią rezydencję. Razem z parkiem przeciętym krzyżowym kanałem tworzy wybitny zespół architektoniczno-parkowy.

Historia

Na początku XVIII w. dobra choroskie przeszły do rąk Branickich, a w połowie XVIII w. w drodze dziedziczenia Choroszcz otrzymał Jan Klemens Branicki, który wzniósł na północnym skraju miejscowości swoją letnią rezydencję. W latach 1725-1730 zbudowano pierwszy murowany pałac na wyspie usytuowanej w pd. zakończeniu kanału. W 1757 r. pałac ten na skutek znacznego zniszczenia spowodowanego wilgocią został rozebrany, a na jego miejscu wystawiono w 1759 r. nowy budynek, wzorowany na pałacu pierwotnym. Całe założenie podporządkowane było ścisłej symetrii, zakomponowane we francuskim typie entre cour et jardin, z pałacem poprzedzonym dziedzińcem paradnym i wstępnym, do którego wiodła brama ujęta po bokach kordegardą i budynkiem służbowym. Po obu stronach dziedzińca wstępnego zbudowano w latach 1760-1764 dwie oficyny: kuchenną i gościnną, oraz dwa pawilony gościnne w pobliżu pałacu. Pałac otoczony był parkiem z krzyżowym kanałem na osi głównej. Podczas powstania listopadowego w 1831 r. pałac został uszkodzony i przez następne lata był nieużytkowany. W 1840 r. dzierżawcą, a następnie właścicielem majątku został Chrystian August Moes, który zbudował w miejscu folwarku fabrykę włókienniczą. W latach 60. XIX w. Moes rozbudował korpus pałacu od wsch. i zach. zasypując kanał otaczający wyspę. Budynek pełnił funkcję mieszkalną i biurową. Podczas I wojny światowej w sierpniu 1916 r. pałac został wysadzony, w latach 30. XX w. częściowo rozebrany, a w latach 1961-1973 odbudowany i przeznaczony na muzeum.

Opis

Pałac usytuowany na czworobocznej wyspie utworzonej w południowym zakończeniu kanału głównego. Frontem skierowany na południe, dostępny mostem przerzuconym przez fosę od strony południowej. Założony na rzucie prostokąta, z płytkim ryzalitem frontowym i wydatnym, zaokrąglonym w narożach ryzalitem w elewacji północnej oraz półkolistymi aneksami w elewacjach bocznych. Układ wnętrza dwutraktowy, z westybulem i salonem na osi. Zwarta, prostopadłościenna, dwukondygnacyjna bryła nakryta jest czterospadowym dachem, w połaciach którego umieszczono owalne lukarny; nad ryzalitem ogrodowym - dach mansardowy; nad jednokondygnacyjnymi aneksami - daszki konchowe. Elewacje rozczłonkowane podziałem ramowym, wzbogacone boniowanymi lizenami, na cokole, zwieńczone profilowanym gzymsem. Siedmioosiowa fasada z płaskim ryzalitem środkowym zwieńczonym trójkątnym frontonem, w polu którego umieszczono płaskorzeźbione herby Ciołek i Gryf. Między skrajnymi parami okien umieszczono popiersia na ozdobnie opracowanych konsolach. Elewacja ogrodowa siedmioosiowa, z trójosiowym ryzalitem o wyokrąglonych narożach. W połaci dachu lukarna flankowana przez uskrzydlone putta. W przyziemiu otwory w formie porte-fenêtre, ujęte żelaznymi balustradami, na piętrze otwory okienne zamknięte odcinkowo. Elewacja ozdobiona analogicznie umieszczonymi popiersiami i panopliami. Elewacje boczne czteroosiowe, z wyokrąglonym ryzalitem nakrytym konchowym daszkiem zwieńczonym wazonem, z porte-fenêtre na osi środkowej. Na pozostałych osiach otwory okienne i okna iluzjonistyczne. Wewnątrz ekspozycja wnętrz pałacowych z XVIII i XIX wieku.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Grażyna Rogala, 22.12.2014 r.