Historia

Zespół architektoniczny, w którego skład wchodzi: kaplica, kolumbarium i szpital (ufundowany został przez ostatniego starostę przedeckiego, właściciela Chodcza - Jakuba Zygmunta Kretkowskiego w 1799 roku). Kaplica pw. św. Jakuba pełniła dla fundatora rolę mauzoleum rodzinnego, a szpital przeznaczony był do sprawowania opieki nad chłopstwem, które przez lata ciężko pracowało w dobrach Kretkowskiego - pełnił funkcję szpitala i ochronki dla starców. Budowa miała uświetnić pozycję rodziny Kretkowskich, związanych z miastem od 300 lat. Architektem i budowniczym kompleksu był Karol Dornstein - pochodzący ze Śląska budowniczy, drogomistrz i mierniczy. Prawdopodobnie współpracował z nim przy tym projekcie jego brat August Wilhelm (budowniczy kanału bydgoskiego), mieszkający w tym czasie w Chodeczu.

Opis

Kompleks, wraz z przylegającym do niego cmentarzem, położony jest na południowym krańcu miasta, po zachodniej stronie drogi prowadzącej do Mariopola. Sąsiaduje od wschodu ze stadionem miejskim, ok. 200 m na zachód - z jeziorem Kromszewickim. Architektura zabytkowego zespołu reprezentuje późne formy baroku prowincjonalnego. Kaplica cmentarna: salowa, zbudowana na rzucie prostokąta, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium od zachodu. Wejście od wschodu poprzedzone jest kruchtą, w której znajdują się dwie klatki schodowe. Pierwsza (kamienna) prowadzi do podziemi, druga (drewniana) wiedzie do loży kolatorskiej. Nawa i prezbiterium nakryte są jednym, dwuspadowym dachem oraz dodatkowo trzema połaciami - odpowiednio nad częścią ołtarzową. Przykryta ceramiczną dachówką tzw. „esówką”. Wejście do kruchty nakrytej dachem jednospadowym zaakcentowane jest płytkim ryzalitem, z narożami opatrzonymi pilastrami oraz wolutowym spływem z profilowanym gzymsem w szczycie. Na jego wierzchołku ustawiony został kamienny krzyż. Nad drzwiami ulokowano okrągły otwór okienny, a pomiędzy nimi prostokątną tablicę erekcyjną. W ścianach ujmujących ryzalit znajdują się pojedyncze, prostokątne okna. Nad kruchtą góruje wysoki, wyciągnięty ponad kalenicę dach barokowy, przerywany frontonem. Pomiędzy spływami wolutowymi dwa pilastry flankują prostokątną blendę (zamkniętą od góry łukiem odcinkowym). Dźwigają one belkowanie z wyraźnie wysuniętym, profilowanym gzymsem. W szczycie, na osi, umieszczono niewielki dzwon. Pozostałe elewacje ujęte od dołu delikatnie wysuniętym cokołem, od góry wieloprofilowym, wysuniętym gzymsem wieńczącym, wspierającym okap. Niemal wszystkie ściany nawy doświetlone pojedynczym, prostokątnym otworem okiennym, zamkniętym od góry łukiem odcinkowym. Jedynie środkowe okno zastąpiono opracowaną w ten sam sposób blendą. Dodatkowe wejście znajduje się po południowej stronie nawy, po lewej stronie osi. We wnętrzu nawa nakryta stropem, a w wydzielonym ścianką tęczową prezbiterium sklepienie z lunetami. Loża kolatorska z lekko wysuniętym balkonem znajduje się nad kruchtą. W podziemiach, na osi kościoła umiejscowiono kryptę nakrytą stropem odcinkowym. Kolumbarium wzniesione na planie długiego prostokąta. W elewacji od wschodu, nad kamiennym cokołem, ulokowano rytmicznie rozmieszczone cztery prostokątne blendy. Od południa, pośrodku wydzielonego gzymsem trapezowego szczytu, znajduje się prostokątny otwór okienny. Stroną północną kolumbarium przylega do kaplicy. Wszystkie ściany obiega wysunięty, profilowany gzyms podokapowy. Od strony cmentarza arkadowy ganek, pod którym znalazły miejsce trójpoziomowe katakumby - 18 nisz na rząd. Najniższa kondygnacja oddzielona od pozostałych niewielkim, profilowanym gzymsem. Nisze nad nim - prostokątne, zamknięte od góry łukiem pełnym, górne - podobne, lecz dużo mniejsze. Dach nad całością - naczółkowy, kryty ceramiczną dachówką „esówką”. Szpital posiada analogiczny plan, rodzaj dachu i jego pokrycia do kolumbarium. Przylega do północnej ściany kaplicy. Pierwotnie od strony ulicy elewacja potraktowana była również podobnie, obecnie jednak znajdują się w niej trzy wejścia oraz trzy otwory okienne. W ścianie szczytowej dodatkowe wejście, a nad kalenicą dachu dwa wyloty kominowe. Do budowy wszystkich elementów zespołu użyto cegły ceramicznej, palonej, całkowicie otynkowanej.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Mateusz Załuska, OT NID w Toruniu, 04-12-2015 r.