Zabytek prezentuje wybitne wartości historyczne, architektoniczne, artystyczne, estetyczne i krajobrazowe, wyróżnia się malowniczą, harmonijną i powiązaną z otoczeniem bryłą. Kościół jest wyjątkowy, ponieważ na całym Podhalu nie ma podobnej budowli sakralnej. Cechy i rozwiązania architektoniczne, jakie zaproponował projektant,  można spotkać w kościołach i budynkach świeckich Krakowa, ale nie na terenach podgórskich i górskich, gdzie w tym czasie budowano przeważnie skromne kaplice, a nie okazałe świątynie. Kościół – w całości wzniesiony z kamienia, jest przykładem bardzo udanej realizacji w stylu neogotyckim. Zachowuje nadal swoją pierwotną,  formę zarówno pod względem architektury, jak i jednolitego wyposażenia wnętrza, utrzymując wyjątkowe wartości historyczne i artystyczne.  Wszystkie jego elementy użytkowe, techniczne i artystyczne są odpowiednio powiązane i stanowią spójną stylowo całość.  Charakterystyczna piękna, surowa i monumentalna bryła kościoła  stanowi dominantę w zabudowie  Chochołowa i jest cennym zabytkiem dziedzictwa kulturowego o wartościach ponadregionalnych.

Historia

W latach 80. XVI w. z inicjatywy pierwszego sołtysa Chochołowa Bartka Kluski wybudowano we wsi kaplicę pw. św. Jacka, która w 1630 stała się częścią drewnianego kościoła zbudowanego przez ówczesnego sołtysa Tomasza Bartłomieja Chochołowskiego. Od 1817 był to kościół parafialny, wcześniej wieś należała do parafii w Czarnym Dunajcu. Ponieważ w 2. poł. XIX w. świątynia była  za mała na potrzeby mieszkańców miejscowości, zdecydowano o konieczności wybudowania nowego kościoła. Inicjatorem jego wzniesienia, a także częściowo fundatorem był pochodzący z Chochołowa, ks. Wojciech Blaszyński (1806-1866). Budowę rozpoczęto w 1853 , a ukończono w 1866. Prace przy wystroju świątyni prowadzono do 1873. Kościół konsekrował w 1886 biskup diecezjalny Albin Dunajewski z Krakowa.  Świątynię usytuowano w pobliżu starszej, drewnianej, którą rozebrano w 1873. W 2. poł. XX w. kościół był kilkukrotnie remontowany. W latach 1966-1967 oczyszczono i zabezpieczono elewacje, a do transeptu od południa dostawiono „epitafium” poświęcone ks. Wojciechowi Blaszyńskiemu. W latach 1978-1980 zmieniono pokrycie dachów. W latach 1995-1996 wymieniono 36 okien kościoła na metalowe podwójne, a okna dolne przeszklono witrażami  z przedstawieniami świętych i wizerunkiem ks. Blaszyńskiego.  W 1998 r. elewacje świątyni z wyjątkiem wieży, fasady i przypór ocieplono styropianem, który pokryto cienkowarstwowym tynkiem. Spowodowało to zmianę wyglądu i charakteru kościoła, który w zamierzeniach projektanta miała być monumentalny i surowy.  W latach 2008-2014 przeprowadzono pierwszy profesjonalny remont konserwatorski wszystkich elewacji zabytku, który przywrócił mu pierwotny wygląd. Powstanie kościoła związane było z działalnością dwóch niezwykłych postaci tamtego czasu, wybitnego krakowskiego architekta Feliksa Księżarskiego, autora projektu świątyni, i pochodzącego z Chochołowa, ks. Wojciecha Blaszyńskiego, proboszcza w pobliskiej wsi Sidzina, animatora życia religijnego na Podhalu, inicjatora budowy kościoła. Ks. Blaszyński przez 13 lat nadzorował budowę obiektu i z wielkim uporem zabiegał o fundusze na inwestycję. Wybudowanie świątyni w rodzinnej wsi było jego życiowym celem.  Nie dożył  jednak ukończenia prac, ponieważ zmarł tragicznie w 1866 r.  w wyniku uderzenia belką w trakcie rozbierania rusztowania przy kościele. Dzieło dokończył ks. Florian Kosek. Postać, działalność i zasługi  ks. Blaszyńskiego dla miejscowej parafii są nadal pamiętane przez lokalną społeczność.

Opis

Kościół neogotycki, murowany z ciosów z piaskowca karpackiego, posadowiony na głębokich, kamiennych fundamentach. Orientowany, na planie krzyża łacińskiego, bazylikowy, trójnawowy z transeptem i strzelistą wieżą. Prezbiterium wydłużone, zamknięte pięciobocznie, szerokością równe nawie głównej. Od północy znajduje się zakrystia, a od południa kaplica św. Wojciecha. Korpusy naw, transept i prezbiterium nakryte są  dachami dwuspadowymi z blachy miedzianej. Na kalenicy dachu nad skrzyżowaniem naw umieszczona jest wieżyczka na sygnaturkę. Bryła kościoła jest zróżnicowana z dominującą od strony zachodniej wysoką, trzyczęściową wieżą  z przedsionkiem w przyziemiu, flankowaną sterczynami, opiętą szkarpami i zwieńczoną krenelażem.  Elewacje boczne podzielone są kamiennymi przyporami. Szczyty transeptu wieńczą pełnoplastyczne, kamienne figury św. Wojciecha i św. Jacka. Pod dachem budowli, pomiędzy szkarpami poprowadzony jest profilowany gzyms koronujący, podobne gzymsy wieńczą płaszczyzny ścian naw bocznych. Przyziemie kościoła opasuje niski cokół kamienny zwieńczony gzymsem. Zróżnicowanej wielkości otwory okienne są zamknięte ostrołukowo. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych arkadami filarowymi. Nawy mają sklepienia krzyżowo-żebrowe, a transept gwiaździste. Polichromia w kościele autorstwa Walerego Eliasza Radzikowskiego z 1871 przedstawia ks. Blaszyńskiego ofiarującego Matce Boskiej za pośrednictwem św. Jacka  model kościoła chochołowskiego. Przedsionek zdobi malowidło z 1973  autorstwa M. Konarskiego nawiązujące do powstania chochołowskiego. Wystrój świątyni utrzymany jest w duchu neogotyku. Ołtarz Matki Boskiej Chochołowskiej wykonał rzeźbiarz ludowy F. Szumal. Obraz Męczeństwo św. Tomasza namalował ok. 1870 Walery Eliasz-Radzikowski.

Zabytek dostępny. Wnętrze kościoła można zobaczyć w godzinach nabożeństw. 

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie 10.04.2019