Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół klasztorny dominikanów, ob. filialny pw. św.św. Piotra i Pawła - Zabytek.pl

kościół klasztorny dominikanów, ob. filialny pw. św.św. Piotra i Pawła


kościół przełom XIII/XIV w. Chełmno

Adres
Chełmno, Wodna 3

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. chełmiński, gm. Chełmno (gm. miejska)

Jedna z najstarszych gotyckich budowli sakralnych ziemi chełmińskiej, o zbarokizowanym  wnętrzu,    z neogotyckimi przybudówkami.

Główną ozdobą świątyni jest jej fasada, zwieńczona bogato dekorowanym szczytem schodkowym, datowanym na trzecią ćwierć XIV w., gęsto dzielonym, ustawionymi pod kątem lizenami ze sterczynami i szerokimi fryzami.

Zabytek znajduje się w obszarze pomnika historii: Chełmno - Stare Miasto - uznane zostało za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta RP z 13 kwietnia 2005 r. (Dz. U. nr 64 z 2005 poz. 568).

Historia

Kościół pw. św. św. Piotra i Pawła należał początkowo do dominikanów, w latach 1829-1945 przekazany gminie ewangelickiej. Budowany w kilku  fazach: z ok. 1240-50 zachowały się  pozostałości murów wchłoniętych obecnie w obręb neogotyckiej kruchty zachodniej; z 3. ćw. XIII w. zachowana północna ściana  wschodniego przęsła prezbiterium; od 4. ćw. XIII w. do pocz. XIV w. wybudowano obecne prezbiterium; w 1. poł. XIV w. wzniesiono dwunawową, niesymetryczną halę korpusu; zapewne w  3. ćw. XIV w. przebudowano korpus na trójnawową halę; w 2. poł. XVII podwyższono ściany nawy głównej i przekształcono korpus na bazylikowy. W 2. poł. XVIII w. kościół otrzymał nowy wystrój wnętrza, z którego po kasacie zakonu dominikanów w 1829 r. większość sprzętów przeniesiono do okolicznych kościołów. Od kasaty zakonu do 1945 r. świątynia była  użytkowana przez gminę ewangelicką, dla której potrzeb adaptowany w 1841 r., ponadto częściowo przebudowany i odnowiony w 1882 i 1892 r. Użytkowany przez ewangelików do 1945 r., obecnie  filialny  w parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie. W ostatnich latach w kościele prowadzono prace remontowo-konserwatorskie w ramach projektu „Rewitalizacja zabytków miasta Chełmna” (m.in. prace związane z adaptacją kościoła na potrzeby Muzeum Sztuki Sakralnej Ziemi Chełmińskiej). Kościół służy także celom kulturalnym: organizowane są tu wystawy, odbywają się koncerty muzyki klasycznej i religijnej.

Opis

Kościół Świętych Piotra i Pawła usytuowany w północno-wschodniej części zespołu staromiejskiego Chełmna, w bloku zabudowy wytyczonym ul. Wodną, ul. Kościelną oraz murami miejskimi. Korpus gotyckiej,  orientowanej świątyni wzniesiony na planie czteroprzęsłowego prostokąta. Obecnie bazylikowy, trójnawowy, z nawami bocznymi o nierównej szerokości (pn. znacznie węższa). Od wschodu z wydłużonym, trójprzęsłowym, prezbiterium zamkniętym pięciobocznie. Przy prezbiterium przybudówki: od pd. neogotycka kaplica oraz zakrystia (dobudowane w 1882 r.). Od pn. przy pierwszej skarpie od wsch. cylindryczna wieżyczka schodowa. Przy elewacji zach. korpusu prostokątna, neogotycka kruchta z dzwonnicą na piętrze (1872 r.); przy niej od pd. cylindryczna wieżyczka schodowa. Nad korpusem i prezbiterium dachy dwuspadowe o jednej kalenicy, z trójpołaciową częścią od wsch., kryte dachówką, nad nawami bocznymi i przybudówkami, od pd. pulpitowe, kryte blachą. Kościół wzniesiony z cegły, w wątku wendyjskim, ściana zachodnia częściowo na fundamencie kamiennym, wewnątrz tynkowany. Prezbiterium nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, w przęśle środkowym gwiaździstym. W nawie głównej sklepienia kolebkowo-krzyżowe na gurtach, w nawach bocznych: od pd. kolebkowo-krzyżowe, od pn. kolebkowe o łuku odcinkowym. W kaplicy i zakrystii krzyżowo-żebrowe. Otwory okienne i wejściowe oraz dekoracyjne blendy o wykroju ostrołukowym,w prezbiterium okna  z neogotyckimi maswerkami, w ślepym oknie zamknięcia prezbiterium ceglany maswerk dwudzielny, zwieńczony rozetą (z 3 ćw. XIII w.). W ścianach tarczowych nawy głównej rozglifione okna zamknięte łukiem koszowym. Na zewnątrz kościół opięty skarpami o jednym uskoku, skarpy narożne od zachodu z rombowym ornamentem z zendrówek. Na północnej ścianie korpusu nawowego i prezbiterium widoczne ślady przemurowań ukazujących zasięg zburzonych budynków klasztornych. Fasada zachodnia przesłonięta w części środkowej kruchtą, nad którą nadbudowano neogotycką dzwonnicę zwieńczoną trójkątnym szczytem powtarzającym artykulację szczytu nad korpusem. Przy południowym styku kruchty i korpusu wieżyczka schodkowa. Gotycki portal wejściowy, ostrołukowy, czterouskokowy z formowanej cegły, przesłonięty dobudowaną kruchtą. Szczyt fasady schodkowy, dzielony ukośnymi lizenami, przechodzącymi w sterczyny nakryte piramidkami, pomiędzy lizenami wąskie pola mieszczące smukłe blendy ostrołukowe; cały szczyt dzielony poziomo pięcioma tynkowanymi fryzami. Elewacja północna korpusu – czteroosiowa, w partii górnej stanowiącej ścianę nawy głównej osie wyznaczone niskimi, koszowo zamkniętymi  otworami okiennymi. W ścianie nawy bocznej zamurowany dwuuskowkowy portal z 1. ćw. XIV w. oraz dwa ostrołukowe otwory okienne. Elewacja południowa korpusu  - w górnej strefie analogiczna do północnej, w dolnej strefie sześcioosiowa z zamurowanym portalem z 2. poł. XIV w. umieszczonym w prostokątnej płycinie. Elewacje południowe przybudówek przy prezbiterium zwieńczone neogotyckim pseudokrenelażem. We wnętrzu kościoła arkady międzynawowe o łukach półkolistych lekko obniżonych, wsparte na kwadratowych filarach z pilastrami od strony nawy głównej (wstawione podczas barokowej przebudowy); zachowane fragmenty gotyckich polichromii, min. ze sceną Ukrzyżowania (kon. XIV w.). Z wyposażenia na uwagę zasługuje: rokokowy  ołtarz główny z 2. poł. XVIII w., o symbolicznej 7-kolumnowej strukturze z figurą NMP na globie (wzorowany na ołtarzu głównym z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Toruniu). Wapienna płyta nagrobna, gotycka z przełomu XIII/XIV biskupa Heidenryka. Ponadto marmurowe epitafium Heleny z Czapskich Dobrskiej z 2. poł. XVII w., barokowa chrzcielnica, rokokowa ambona.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz. Wnętrze świątyni dostępne do zwiedzania podczas mszy (w Dni Krzyżowe, uroczystość św.św. Piotra i Pawła) oraz podczas imprez kulturalnych.

Opr. Marzenna Stocka, OT NID w Toruniu, 23-11-2017

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.119291, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.222930