Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

obóz zagłady z II wojny światowej - Zabytek.pl

obóz zagłady z II wojny światowej


krajobraz kulturowy 1941 - 1945 Chełmno

Adres
Chełmno, 59A

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. kolski, gm. Dąbie - obszar wiejski

Niemiecki obóz zagłady Kulmhof w Lasach Rzuchowskich koło Chełmna nad Nerem był miejscem największego ludobójstwa na terenie Wielkopolski w czasie II wojny światowej, a zarazem — pierwszym obozem zagłady na okupowanych przez III Rzeszę ziemiach polskich.

Został założony w grudniu 1941 r. w celu eksterminacji Żydów i Romów zamieszkujących obszar utworzonego na terenie m.in. części Wielkopolski i ziemi łódzkiej Okręgu Rzeszy Warthegau. Szacunkowe liczby zamordowanych tam Żydów zawierają się między 152 a 350 tysięcy ofiar (za najbardziej prawdopodobną przyjmuje się liczbę ok. 200 tysięcy). Pozostałości budynków, urządzeń oraz dołów grzebalnych stanowią materialne świadectwo barbarzyństwa hitlerowskich Niemiec, których zbrodnie kładą się odczuwalnym do dziś cieniem na okolicznym krajobrazie kulturowym.

Historia

Pierwszy transport Żydów dotarł do Chełmna nad Nerem 8 grudnia 1941 roku. Do masowej i natychmiastowej eksterminacji wykorzystywano zabudowania tutejszego dworu i jego folwarku. Większość mieszkańców wsi Chełmno została z niej wysiedlona. Po przywiezieniu ofiary były informowane, że będą kierowane do pracy. Nakazywano im rozebrać się do naga, a następnie po przejściu przez główny trakt dworu kierowano je do stojących po drugiej stronie budynku, specjalnie w tym celu skonstruowanych samochodów-komór gazowych, do których wnętrza odprowadzano spaliny. Następnie ofiary przewożono do pobliskich, odległych o 4 km Lasów Rzuchowskich, gdzie ich ciała grzebano w dołach o długości od 60 do 230 metrów. Ludzie ginęli zagazowywani w drodze na cmentarzysko. W pierwszej kolejności Niemcy wymordowali Żydów z okolicznych gett wschodniej Wielkopolski i ziemi łódzkiej. Od stycznia 1942 r. eksterminowali również Romów, przywożonych z utworzonego dla nich jesienią 1941 r. obozu (Ziegeunerlager) w Łodzi. Jako następni zostali poddani zagładzie mieszkańcy getta łódzkiego wraz z przesiedlanymi do niego od jesieni 1941 r. Żydami z Niemiec, Czech oraz Austrii. Latem 1942 r. ciała pomordowanych złożone w masowych grobach zaczęły się rozkładać, co Niemcy uznali za zagrożenie epidemią. Transporty zostały wstrzymane, rozpoczęto ekshumację, a następnie kremację zwłok w polowych krematoriach. W marcu 1943 r. podjęto decyzję o likwidacji obozu. W celu zatarcia śladów wysadzono wówczas dwór w Chełmnie oraz krematoria w Lesie Rzuchowskim.

Od lata 1944 r. Niemcy wznowili eksterminację Żydów bezpośrednio w Lasach Rzuchowskich, w których zbudowano baraki oraz prowizoryczne krematoria. Zwłoki palono również w ogniskach. Niezwęglone fragmenty kości były mielone i wywożone w workach, a następnie wrzucane ukradkiem do rzeki Warty. Po przyjęciu 10 transportów z ponad 7 tys. Żydów przywiezionych z getta łódzkiego eksterminację przerwano w lipcu 1944 r., zachowując w Chełmnie nad Nerem załogę niemieckiego Sonderkommando wraz z grupą 47 więźniów przetrzymywanych w zachowanym spichlerzu folwarcznym. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 r. w trakcie rozstrzeliwania przez Sonderkommando ostatnich więźniów, w spichlerzu wybuchł bunt. W odpowiedzi Niemcy podpalili go wraz z osadzonymi w nim Żydami.

Opis

Chełmno nad Nerem położone jest na pd. wsch. od Koła przy drodze łączącej Koło z Uniejowem. Dominantę wsi stanowi położony w jej centrum zabytkowy kościół , na pn. od którego usytuowany jest teren dawnego założenia pałacowo-folwarcznego. Pozostałością jednopiętrowego dworu otoczonego dawniej starodrzewem i zabudowaniami gospodarczymi są jego fundamenty, jako jedyne ocalałe po wysadzeniu go przez Niemców w czasie likwidacji obozu. Na terenie zespołu dworskiego mieści się obecnie siedziba Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem — Oddziału Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie. Jego zbiory obejmują odnalezione w czasie prac archeologicznych prowadzonych w latach 1997-2004 w Chełmnie oraz latach 1986-1987 i 2003-2004 w Lesie Rzuchowskim rzeczy osobiste, przedmioty kultu religijnego, fragmenty odzieży i obuwia.

Las Rzuchowski jest niewielkim kompleksem leśnym położonym przy drodze prowadzącej do Koła, kilka kilometrów na pn. od Chełmna nad Nerem. Już w 1939 r. rozstrzeliwano w nim polskich zakładników w ramach operacji Tannenberg. Na terenie tej części obozu znajdują się zbiorowe mogiły ofiar, fundamenty krematorium, lapidarium gromadzące macewy pochodzące z okolicznych, zlikwidowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej cmentarzy żydowskich, budynek administracyjny Muzeum oraz pomniki wzniesione po II wojnie światowej. Spośród tych ostatnich na szczególną uwagę zasługuje monumentalny pomnik w formie leżącego graniastosłupa wpartego na piramidach z 1964 r. proj. plastyka J. Stasińskiego oraz arch. J. Buszkiewicza z wyrytym fragmentem listu jednego z więźniów: „Wzięto nas od starca do niemowlęcia między miastem Koło a Dąbie. Wzięto nas do lasu i tam nas gazowano i rozstrzeliwano i palili... Otóż prosimy aby nasi przyszli bracia ukarali naszych morderców. Świadków naszego gnębienia, którzy mieszkają w tej okolicy jeszcze raz prosimy o rozgłoszenie tego morderstwa po całym świecie…”

Muzeum w ramach misji edukacyjnej prowadzi lekcje muzealne, wykłady, prelekcje i wizyty studyjne. Ponadto organizuje oparte o wolontariat międzynarodowe dwutygodniowe warsztaty dla młodzieży.

Muzeum byłego niemieckiego Obozu Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem

Chełmno nad Nerem — w okresie od 1 kwietnia do 30 września: wtorek - niedziela 9.00-17.00; w okresie od 1 października - 31 marca: wtorek - niedziela 9.00-15.00. W poniedziałki Muzeum jest nieczynne.

Las Rzuchowski — teren jest otwarty dla zwiedzających.

oprac. Tomasz Łuczak, 16-11-2015 r.