Jest jedną z dwóch warszawskich cerkwi ocalonych przed wyburzeniem po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku. Obecnie pełni rolę głównego miejsca kultu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego i tym samym jest najważniejszą świątynią prawosławną w kraju.

​Historia

Do lat 60. XIX w. Praga była dzielnicą ubogą i zaniedbaną. W 2. poł. wieku miał miejsce intensywny rozwój gospodarczy dzielnicy związany z utworzeniem po prawej stronie Wisły dwóch dworców kolejowych: w 1863 r. Petersburskiego, a w 1866 r. Terespolskiego. Budowa cerkwi związana była nie tylko z chęcią podkreślenia rosyjskiej dominacji zaborcy na tym terenie, ale wynikała również z potrzeby stale powiększającej się liczby rosyjskojęzycznej ludności Pragi. Najbliższa świątynia prawosławna znajdowała się wówczas na Podwalu przy Starym Mieście, ale z racji ograniczonej komunikacji przez rzekę – jedyną przeprawę oferował wówczas most Kierbedzia – uczestnictwo w nabożeństwach było utrudnione.

Pomysł wzniesienia pierwszej cerkwi na Pradze spotkał się z dużym poparciem władz rosyjskich. Inicjatorem budowy był książę Władymir Czerkasski, rusyfikator ustroju Królestwa Polskiego. W 1866 r. utworzono komitet budowy. Architekt Nikołaj Syczew sporządził wówczas plan cerkwi z jedną kopułą. Pierwszy projekt nie zyskał aprobaty władz w Petersburgu. Zalecono, by budynek był bardziej okazały. Drugi projekt, również wykonany przez Syczewa zakładał wzniesienie świątyni pięciokopułowej. Kamień węgielny położono 14 czerwca 1867 r. Budowniczym cerkwi był inż. płk. D. P. Palicyn. Dwa lata później, 29 czerwca 1869 r., odbyła się uroczystość wyświęcenia świątyni. Zbudowano ją w stylu bizantyjsko-ruskim i była to pierwsza cerkiew w Warszawie wzniesiona od początku w tym celu. Patronką świątyni została św. Maria Magdalena, której ikona została ofiarowana przez carycę Marię Aleksandrownę. Wnętrza ozdobiły freski rosyjskich artystów: Wasyla Wasiljewa i Romana Winogradowa. W 1892 r., z okazji 25 lat istnienia świątyni, w lewej bocznej nawie urządzono ołtarz św. Hioba Poczajowskiego. W 1915 r. wraz z ewakuacją w głąb Rosji wojsk carskich i ludności prawosławnej wywieziono także elementy wyposażenia. Od 1921 r. świątynia przejęła funkcje metropolitalne. W 1928 r. cerkiew została podzielona na część górną i dolną pw. Męki Pańskiej. W czasie II wojny światowej budynek nie odniósł większych strat, uszkodzeniu uległa jedynie centralna kopuła. Generalny remont wykonano w l. 50. XX w.

Opis

Cerkiew znajduje się przy skrzyżowaniu al. „Solidarności” i ul. Targowej, na terenie warszawskiej Pragi Północ.

Dwukondygnacyjna świątynia została wzniesiona na planie wydłużonego krzyża greckiego. Zwieńczona jest czterospadowym falistym dachem z centralną kopułą na ośmiobocznym bębnie. Poniżej niej znajdują się cztery mniejsze kopuły z dzwonami. Wszystkie pięć zwieńczono sześcioramiennymi krzyżami. Główne wejście do cerkwi usytuowano od zachodu i zamknięto półkolistym portykiem wypełnionym podwójnymi półkolumnami na cokołach. Nad nim znajduje się biforalne okno z ozdobnym obramowaniem. Ściany dodatkowo dekorowane są okrągłymi tondami, które w XIX w. wypełniały niezachowane dzisiaj freski autorstwa Siergieja Winogradowa.

Wewnątrz, w wystroju cerkwi górnej na uwagę zasługuje wspaniała polichromia Winogradowa z podobiznami Matki Bożej, proroków, ewangelistów, apostołów i świętych. Fresk w apsydzie, autorstwa Wasilija Wasiljewa, przedstawia Ostatnią Wieczerzę. Najokazalszym elementem wnętrza jest jednak pozłacany trzyrzędowy ikonostas z wizerunkami wykonanymi prawdopodobnie również przez Wasiljewa, zachowany w prawie niezmienionej formie. Środkowe wrota carskie zdobią ikony Zwiastowania i czterech ewangelistów, boczne z ikonami św. arcydiakona Stefana (po prawej) i proroka Elizeusza (po lewej). W polach pomiędzy drzwiami umieszczono wizerunki Chrystusa Zbawiciela, Bogurodzicy, św. Włodzimierza Kijowskiego i patronki cerkwi – św. Marii Magdaleny. W rzędzie powyżej znajduje się ikona Ostatniej Wieczerzy w centrum oraz po bokach cztery ikony świąt prawosławnych: Bożego Narodzenia, Chrztu Pańskiego, Narodzenia Matki Bożej i Wniebowzięcia. W najwyższym rzędzie swoje miejsce ma wizerunek Świętej Trójcy w otoczeniu ikon Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia.

Od 1892 r. w lewej nawie znajduje się ikonostas przed ołtarzem św. Hioba Poczajowskiego, patrona prawosławnej diecezji warszawskiej. W dolnym rzędzie zawiera wizerunki Chrystusa, Matki Bożej, archanioła Gabriela i św. Hioba oraz ikonę Ostatniej Wieczerzy w rzędzie górnym. W prawej nawie znajduje się ikona Bogurodzicy Poczajowskiej, autorstwa archimandryty Paisjusza z klasztoru w Poczajowie na Ukrainie.

Od 1926 r. po lewej stronie przed ikonostasem stoi kiot z Ikoną Matki Bożej Częstochowskiej. Było to votum dziękczynne prawosławnych mieszkańców Pragi za ocalenie świątyni przed akcją wyburzania cerkwi.

W dolnej części świątyni znajduje się kaplica Męki Pańskiej z ikonostasem autorstwa wspomnianego Paisjusza, a także kopia cudownego obrazu Matki Boskiej Iwerskiej podarowana w 1904 r. przez mnichów z góry Athos. Obecny wygląd dolnej cerkwi pochodzi z 2. poł. lat 90. XX wieku. Ściany zdobi polichromia wykonana przez Lidię i Sotyrysa Pantopulosów. W prawej nawie umieszczono fragmenty mozaiki przedstawiające głowy Chrystusa i apostołów. Pochodzą one z nieistniejącego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie, który w l. 1912-24 stał na dzisiejszym pl. Piłsudskiego.

Obecnie praska cerkiew pełni funkcje katedralne. Jest główną świątynią Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Nabożeństwa odprawia w nim metropolita warszawski i całej Polski.

Katedrę Metropolitalną można zwiedzać: osoby indywidualne – od poniedziałku do piątku w godz. 11.00 – 15.00; grupy zorganizowane – po wcześniejszym uzgodnieniu z kancelarią parafialną, tel. 22 619 84 67 – od wtorku do piątku w godz. 11.00-15.00.

Oprac. Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 24-01-2018 r.