Historia

Budowa obiektu została zainicjowana przez specjalne utworzone w tym celu w 1899 r. Towarzystwo Budowy Domu Koncertowego. Autorem projektu był berliński architekt Aleksander Böhm. Architektura gmachu wyróżniała się cechami neoklasycyzmu, które nadawały jej reprezentacyjną formę. Od 1901 r. gmach funkcjonował jako siedziba Teatru Miejskiego i Domu Koncertowego. Była to pierwsza w regionie stała instytucja kulturalna tego typu. W 1910 r. powstał projekt przebudowy kulis teatru wykonany przez Konrada Segnitz’a. Na początku lat 20-tych XX w. Hans Knapp, ówczesny powiązał ideę teatru trzech miast (Dreistadtheater). W związku z czym scena z siedzibą w Gliwicach (istniejącą od 1924 r.) została w 1926 r. przeniesiona do Bytomia. Wówczas zmieniła się jej nazwa na „Oberschlesiches Landestheater G.M.B.H Beuthen O/S”. Gwałtowny rozwój przemysłowego miasta spowodował, że gmach Teatru Miejskiego wymagał rozbudowy. Podjęto decyzję o modernizacji wnętrza sali koncertowej. Władze miasta zleciły w 1927 r. wykonanie projektu jednego z najważniejszych architektów Republiki Weimarskiej Hansowi Poelizgowi (1869-1936). Przebudowa ta miała wpływ także na wygląd elewacji od strony Palcu Sikorskiego (zmienił się kształt niektórych okien, pozostałe zostały zlikwidowane i przekształcone w blendy). Według projektów Poelziga zrealizowano także reprezentacyjną klatkę schodową zlokalizowaną między salą koncertową a teatralną. W latach 50. i 60-tych XX w. budynek przeszedł szereg remontów i przebudów.

Opis

Budynek zlokalizowany jest na narożnej działce. Został założony na nieregularnym rzucie, złożonym z dwóch zasadniczych członów, które wynikały ze specyfiki funkcji budynku (teatru i sali koncertowej). Pozostałe budynki zostały dobudowane w latach powojennych, podzielone są one dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Obiekt jest trzy i czterokondygnacyjny, częściowo podpiwniczony z użytkowym poddaszem i strychem. Poszczególne części przekrywają dachy jedno i dwuspadowe. Bryła budynku jest silnie rozczłonkowana. Część centralną tworzy rozczłonkowany budynek opery. Po stronie zachodniej znajduje się obecnie przebudowany budynek filharmonii. Pomiędzy obiektami znajduje się wąski dziedziniec otwarty od strony północnej. W partii płd.-wsch. umieszczone są budynki administracyjne połączone od strony północnej ciągiem wtórnych budynków gospodarczych. W pozostałej, niezabudowanej części pomiędzy operą a ciągiem wschodnim wkomponowano drugi wewnętrzny dziedziniec.

Elewacja południowa, frontowa jest niesymetryczna, dwuczłonowa, o dwóch i trzech kondygnacjach. Wyróżnia się zróżnicowaną formą. Część zachodnia (stanowiąca połowę szerokości elewacji) jest trzykondygnacyjna i obejmuje dawny budynek filharmonii. Część wschodnia jest dwu i trzy kondygnacyjna. Wyróżnia się portykiem kolumnowym umiejscowionym w partii centralnej. W części przyziemia znajduje się tynkowany cokół o zmiennej wysokości wynikającej ze spadku terenu w kierunku wschodnim. Boniowanie przerwane jest w części portyku. Osie parteru, w części zachodniej, wyznaczone są przez otwory okienne i drzwiowe. Osie obejmuje na całej wysokości budynku nieznacznie wysunięty ryzalit. Otwory wejściowe umieszczone w przyziemiu wypełnia współczesna stolarka osadzona w łukowo zamkniętych płycinach.

Fasada zachodnia złożona jest ośmioosiowa, niesymetryczna o różnej wysokości poszczególnych części. Partie skrajne posiadają dwie i trzy kondygnacje. Część środkowa posiada dwa ryzality, z czego ryzalit umieszczony w centrum wieńczy tympanon. Osie elewacji wyznaczają otwory okienne o zróżnicowanym kształcie. Partie parteru oddzielona jest od pozostałych kondygnacji wysokim gzymsem. Elewacja nad partią parteru jest zróżnicowana kompozycyjnie. Osie wyznaczone są przez otwory okienne o różnym kształcie i wykroju ujęte w ozdobne opaski kamienne. Część centralna jest wysunięta ryzalitowo, a na nią na osiach czwartej, piątej i szóstej jest nałożony kolejny ryzalit zwieńczony tympanonem.

Elewacja wschodnia składa się z kilku części o dwóch lub trzech kondygnacjach. Łącznie ma czternaście osi. Człon od strony południowej jest dwuosiowy i jest częścią frontowej partii budynku opery. Jego lewa strona jest trójkondygnacyjna zwieńczona wydatnym gzymsem. Prawa strona posiada dwie kondygnacje i zakończona jest analogicznym gzymsem. Poszczególne osie wyznaczone są przez prostokątne, czteropodziałowe okna. Partia środkowa elewacji jest zasadniczą częścią opery. Poszczególne osie wyznaczone są przez prostokątne okna oraz okna balkonowe. Prawy wysunięty człon fasady stanowi część dobudówki, w którym na osiach znajdują się okna o zróżnicowanym wykroju: prostokątne i zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja północna, tylna posiada dwa lub trzy piętra. Część znajdująca się po prawej stronie (nieznacznie cofnięta w stosunku do pozostałej części fasady) ma analogiczną kompozycję jak elewacja zachodnia. Dalszą część elewacji stanowi prosta ściana z dwoma otworami okiennym znajdującymi się w skrajnej części fasady. Wnętrze opery jest wielotraktowe i rozczłonkowane. W głównej sali opery zachował się pierwotny układ oraz neobarokowy wystrój. Scena zamknięta jest portalem o łuku eliptycznym z bogata dekoracją sztukatorską. Po obu stronach sceny usytuowane są na trzech poziomach loże zabezpieczone pełnymi balustradami o różnorodnej dekoracji. Sala zamknięta jest sklepieniem zwierciadlanym zdobionym u podstawy fasetą i plafonem (w części centralnej). Dekoracje sztukatorskie zastosowano także w części sufitowej foyer oraz korytarzach. Pozostałe pomieszczenia pozbawione są wystroju. Zachowała się częściowo stolarka drzwiowa i okienna oraz oryginale kute balustrady.

Obiekt dostępny z zewnątrz. Wnętrze dostępne w godzinach pracy instytucji.

Oprac. Sabina Rotowska, OT NID w Katowicach, 27-04-2016 r.