XX w. o zróżnicowanych formach, charakterystycznych dla sztuki sepulkralnej tego czasu.

Historia 

Cmentarz został założony na pocz. XIX w. z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Antoniego Ratyńskiego. Usytuowany poza miastem, w odległości ok. 1 km od kościoła, przy którym znajdował się wcześniejszy cmentarz grzebalny. Początkowo otoczony rowem i drewnianym płotem. Po raz pierwszy powiększony w 1865 r. i zadrzewiony (głównie lipami), a następnie ponownie w 1878 r. W 1884 r. staraniem właścicielki dóbr Podzamcze, Marii Duniewskiej, wzniesiona została nad grobowcem rodzinnym murowana kaplica, upamiętniająca zmarłego syna. Po gruntownym remoncie na pocz. l. 70. XX w. pełni ona funkcję kaplicy cmentarnej. Najstarsze nagrobki, znajdujące się na terenie cmentarza, pochodzą z l. 40. XIX w.

Opis

Cmentarz położony na pn.-wsch. krańcu miasta, po wsch. stronie ul. Lubelskiej. Najstarsza część cmentarza ma kształt wydłużonego prostokąta, ciągnącego się wzdłuż ul. Lubelskiej, na pd. od skrzyżowania z ul. Spokojną, oddzielająca część starą od nowej. Teren cmentarza otoczony współczesnym ogrodzeniem, z bramami od ul. Lubelskiej i Spokojnej. Główną oś komunikacyjną i kompozycyjną cmentarza stanowi jedna alejka, po obu stronach której znajdują się w układzie rozproszonym najstarsze nagrobki, sąsiadujące z nagrobkami młodszymi oraz współczesnymi. W pn. części cmentarza, po wsch. stronie alejki, usytuowana jest murowana kaplica grobowa Duniewskich, eklektyczna z przewagą elementów neogotyckich. Wzniesiona na planie prostokąta, zamknięta od wsch. półkolistą absydą prezbiterialną, a od frontu poprzedzona niewielką kruchtą. Elewacje kaplicy pokryte boniowaniem, boczne dodatkowo podzielone pilastrami korynckimi, pomiędzy którymi umieszczone wysokie okna zamknięte, charakterystycznymi dla gotyku (i neogotyku) łukami „w ośli grzbiet” i zwieńczone neogotyckimi kwiatonami. Elewacje zakończone belkowaniem z fryzem kostkowym; szczyt fasady ogzymsowany, w jego polu umieszczony napis upamiętniający zmarłego Adama Duniewskiego. Dach kaplicy zwieńczony wieżyczką na sygnaturkę o ostrołukowych przeźroczach, zakończoną koroną i iglicą z krzyżem.

W pobliżu kaplicy, na pn. krańcu cmentarza, znajduje się grobowiec rodziny Kowerskich. Założyciel rodu Stefan Franciszek Kowerski (zm. 1901) i jego żona, powieściopisarka, Zofia Przewłocka (pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie) byli właścicielami pobliskiego Józwowa. Grobowiec, wzniesiony zapewne na pocz. XX w. ma formę półkoliście sklepionego kopca, w którego ścianie frontowej znajdują się tablice inskrypcyjne.

Poza tymi dwoma obiektami kubaturowymi, na cmentarzu znajduje się ok. 50. nagrobków i krzyży o charakterze zabytkowym. Do najstarszych należą zdekompletowane nagrobki Pawła Korczaka Lachodowicza (zm. 1842) oraz Agaty Wiercieńskiej (zm. 1843) w formie prostopadłościennych cippusów pokrytych inskrypcjami, usytuowane w środkowej części cmentarza, po wsch. stronie głównej alei. Pozostałe nagrobki pochodzą głównie z 2. poł. XIX i pocz. XX wieku. Prezentują dość ograniczony wachlarz wzorów z bogatego repertuaru ówczesnej sztuki sepulkralnej. Są to w większości nagrobki kamienne, odlewy betonowe oraz stosunkowo nieliczne nagrobki i krzyże żeliwne, wykonane przez twórców anonimowych, z reguły o dość przeciętnych walorach artystycznych, jedynie kilka jest sygnowanych. Dominują nagrobki o cechach neoklasycznych - w formie obelisków, cippusów, stel, cokołów i kolumn zwieńczonych krzyżem lub rzeźbą figuralną. Wyróżniającym się pod względem artystycznym jest, niesygnowany, nagrobek z piaskowca Konstantego Goniewskiego (zm. 1886), położony w środkowej części cmentarza, po wsch. stronie alei.

Zmarły, właściciel dóbr Wola Sobieska, drugi mąż Zofii z Koźmianów, był pisarzem i tłumaczem, miłośnikiem literatury i muzyki. Jego nagrobek ma formę spłaszczonej trumny, ustawionej na nóżkach, na której znajduje się marmurowa tablica inskrypcyjna, a u wezgłowia wieloczłonowa stela zakończona krzyżem. Całość uzupełniają rzeźbiarskie kompozycje o bogatej symbolice: w dolnej części atrybuty artysty – tomik poezji, zwój pergaminu, skrzypce i lira, a w zwieńczeniu – płonąca pochodnia (symbol życia wiecznego) i gałązki lauru (symbol sławy i chwały). Do ciekawszych nagrobków należy zaliczyć pomniki sygnowane przez lubelski warsztat Adolfa Timmego, są to: nagrobek Michała J. Konkowskiego, dr. medycyny (zm. 1891), w formie wielokondygnacyjnego cokołu zakończonego krzyżem (położony po pn. stronie kaplicy); Stanisława Migurskiego (chłopca zm. 1894) i Henryka Migurskiego (aptekarza zm. 1920) - na stosie głazów umieszczony krzyżem oplecionym girlandą z liści bluszczu (symbol nieśmiertelności i pamięci o zmarłych), pod tablicą i fotografią złamana płonąca pochodnia (symbol przerwanego życia) - usytuowany po lewej stronie bramy w pobliżu ogrodzenia.

Na pd. krańcu cmentarza w pobliżu bramy znajdują się groby miejscowych duchownych, m. in. okazały nagrobek ks. Franciszka Puczyńskiego (zm. 1943) w formie krzyża, którego ramiona wspierają kolumny. Wykonany z szarego i czarnego piaskowca przez lubelski warsztat Jarosława Nowaka (następcy Timmego). 

Na terenie cmentarza znajduje się kilkadziesiąt lip drobnolistnych, z których część to okazy pomnikowe, zgrupowanych głównie wzdłuż linii ogrodzenia.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, PT NID w Lublinie, 20-04-2021 r.