Wraz z dawną szkołą talmudyczną w Buku jest świadectwem wielokulturowej historii miasta.

Historia

Lokacja Buku na prawie niemieckim nastąpiła przed 1296 r. W 1303 r. miasto było własnością biskupów poznańskich i pozostawało w ich rękach do końca XVIII w. Żydzi w Buku zaczęli się osiedlać pod koniec XVIII w. Na początku XIX w. w mieście mieszkało ponad 250 Żydów. W 1847 wybudowano pierwszą, drewnianą synagogę, która spłonęła podczas Wiosny Ludów. Na jej miejscu na zlecenie Gminy Żydowskiej postawiono nową synagogę w 1893 r. Do 1917 r. kantorem był Izaak Nachmann, następnie do 1939 r. Jakub Golland. Podczas II wojny światowej w synagodze funkcjonowała stolarnia. Wnętrze budynku zostało przebudowane, zniszczeniu uległo oryginalne wyposażenie. Od 1945 r. w synagodze znajdowała się sala gimnastycznego klubu sportowego „Patria” oraz w części od ulicy mieszkanie. Po 1977 r. planowano zaadoptować budynek na bibliotekę i dom kultury. W 1994 r. ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu przy udziale Fundacji Rodziny Nissenbaumów synagoga została wyremontowana, a teren uporządkowany i ogrodzony. Remont synagogi wykonano wg proj. Stankowskich z Poznania z przeznaczeniem go na cele muzealno - religijne. Synagoga została zwrócona Związkowi Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce, który w 2009 r. sprzedał budynek Miastu Buk. Nowy właściciel planuje urządzić w budynku muzeum ziemi bukowskiej.

Szkoła talmudyczna powstała na sąsiedniej działce przy wybudowanej synagodze w 1898 r. Do I wojny światowej prowadzona była przez Salomona Spieldocha, później funkcjonowała, jako ognisko młodzieży męskiej. Po 1945 roku sprzedana, zaadaptowana została na mieszkania.

Opis

Miasto Buk położone jest na Pojezierzu Poznańskim, 37 km na zachód od Poznania, przy szosie Poznań - Nowy Tomyśl.

Neoromańska synagoga jest usytuowana w północno-wschodniej części miasta przy ul. Mury 7 (ul. na miejscu dawnych murów obronnych). Od północnego-wschodniej strony graniczy z terenem dawnego targowiska miejskiego, od południowo-zachodniej z działką dawnej szkoły talmudycznej.

Jest to obiekt murowany, z cegły, otynkowany, zbudowany na rzucie prostokąta z wejściem od pd.- wsch. i absydą z pn. -zach. W części wejściowej wyodrębniony został trzyczęściowy przedsionek, z trzema oddzielnymi wejściami. Budynek jest szczytem ustawiony do ulicy. Bryła synagogi jest zwarta, masywna, jednokondygnacyjna z wysokim dwuspadowym dachem, ze sterczynami bocznymi i wierzchołkiem powyżej kalenicy. Elewacja frontowa jest piętrowa, trójosiowa, zwieńczona została szczytem, o neoromańskich cechach stylowych. Fasadę po bokach akcentują dwa filary o zakończeniach sterczynowych wystających ponad połać dachu, zakończono je dwuspadowymi daszkami. W filarach na piętrze znajdują sie blendy arkadowe, powtarzające swoim kształtem formę okien. Osie w parterze wyznaczają półokrągłe portale wejściowe, na piętrze trzy okna, z których większe środkowe, umieszczone jest w ryzalicie na osi. Boniowany ryzalit zwieńczony jest trójkątnym szczytem ze sterczyną. Szczyt fasady, ozdobiony jest fryzem arkadkowym, podobne jak dwie arkadki, które umieszczone zostały w sterczynach bocznych. Elewację północno-wschodnią rozwiązano podobnie jak frontową, lecz skromniej, bez detali architektonicznych. Jest ona piętrowa, boniowana w parterze, trójosiowa, z piętrową absydą po środku, nakrytą osobnym dachem i oknami po bokach na piętrze. Trójkątny szczyt jest gładki zaakcentowany fazowanym gzymsem i zwieńczony prostą sterczyną. Elewacje wschodnia i zachodnia synagogi zaprojektowane zostały analogicznie; siedmioosiowe, piętrowe, oddzielone gzymsem, w dolnej części boniowane, rozdzielone większymi i mniejszymi oknami. Większe okna na piętrze, zakończone łukami, zostały ujęte wokół opaskami.

Główne wejście do świątyni poprzedza przedsionek ze schodami na emporę. Wnętrze jest jednoprzestrzenne, z widoczną absydą w ścianie północno-wschodnieji z emporą dookoła.

Zabytek dostępny z zewnątrz.

oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 28-10-2015 r.