Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół cmentarny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół cmentarny pw. Świętego Krzyża


kościół 1609 r. Buk

Adres
Buk

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. poznański, gm. Buk - miasto

Osiemnastowieczny kościół jest interesującym przykładem sakralnego budownictwa szkieletowego.

Zachowało się cenne rokokowe wyposażenie z ok. 1760 r. W ołtarzu gł. z tego czasu umieszczono gotycki krucyfiks z XV/XVI w. oraz barokowe rzeźby Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty. W pobliżu kościoła wznosi się osiemnastowieczna drewniana dzwonnica.

Historia

Najstarsza wzmianka o Buku pochodzi z 1257 r. i dotyczy nadania osady targowej zwanej miastem, położonej obok wsi książęcej Wielka Wieś, poznańskiej kustodii katedralnej. Lokacja Buku na prawie niemieckim nastąpiła przed 1296 r. W 1303 r. miasto stało się własnością biskupów poznańskich, w ich rękach pozostawało aż do k. XVIII w.

Pierwotny kościół parafialny w Buku założony został już w XIII w., najwcześniejsza wzmianka o nim pochodzi z 1298 r. Oprócz kościoła parafialnego w Buku istniały jeszcze cztery inne świątynie, wśród nich położony na przedmieściu Konary, wzniesiony w 1609 r. (być może w miejscu wcześniejszego) drewniany kościół św. Wojciecha. W poł. XVIII w. budynek ten został rozebrany z powodu złego stanu technicznego. W jego miejscu w 1754 r. staraniem Wiktora Raczyńskiego, dziedzica pobliskich Wojnowic, wzniesiono nową, również drewnianą świątynię pw. Św. Krzyża, św. Wojciecha i św. Marii Magdaleny. W 1759 r. obok kościoła powstała drewniana dzwonnica. Od 1806 r., po rozebraniu bukowskiej fary, kościół aż do 1846 r. pełnił funkcję parafialnego. Wtedy też budynek został przebudowany (m. in. do zachodniego ramienia dostawiono trójbocznie zamkniętą zakrystię, pierwotną zakrystię przy skrzydle wschodnim powiększono, zamieniając ją na kruchtę, we wnętrzu wbudowano chór muzyczny, ponad dachem nadbudowano wieżyczkę na sygnaturkę). Prace te zakończono w 1835 r. W 1870 r. gontowe pokrycie dachu wymieniono na łupek. W latach 1912, 1935 i 1966 świątynia była odnawiana.

Opis

Kościół pw. Św. Krzyża położony jest w zachodniej części miasta, na dawnym przedmieściu Konary. Prezbiterium skierowane jest na zachód. Otaczający go cmentarz ogrodzony jest otynkowanym murem. W pobliżu świątyni wznosi się drewniana dzwonnica nakryta namiotowym dachem. Na cmentarzu znajdują się stare nagrobki i kaplice grobowe, m. in. rodziny Niegolewskich, a także kamienna rokokowa figura Ecce Homo z 1762 r.

Kościół wzniesiony został na rzucie krzyża greckiego, przecinającego się z okręgiem, którego odcinki łączą ramiona krzyża. Przy zachodnim ramieniu, za prezbiterium znajduje się trójbocznie zamknięta zakrystia, przy ramieniu wschodnim - prostokątna kruchta. Obie przybudówki są znacznie niższe od pozostałych części kościoła. Poszczególne partie świątyni nakryte są wysokimi dachami łamanymi, zakrystia - dachem pięciopołaciowym, kruchta - niższym dachem dwuspadowym. Nad całością dominuje ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę, nadbudowana ponad centralną partią budynku, zwieńczona ażurowym baniastym hełmem.

Kościół jest budynkiem drewnianym, o zdwojonej konstrukcji szkieletowo-dylowej. Ściany świątyni zostały oszalowane. Dachy pokryte zostały łupkiem, hełm wieżyczki na sygnaturkę wykonano z blachy. Centralna część kościoła zwieńczona jest pozorną kopułą w formie spłaszczonej czaszy z wielką kolistą latarnią. Ramiona krzyża nakryte są drewnianymi pozornymi sklepieniami kolebkowymi, wcinającymi się lunetami w czaszę kopuły centralnej. Pozostałe partie nakrywają drewniane stropy.

Ściany kościoła od zewnątrz oszalowane zostały pionowo pobijanymi deskami, wieńczy je gzyms koronujący. Szczyty ramion krzyża są dwustrefowe, w górnej części zaokrąglone, z wklęsło-wypukłymi spływami. Okna zamknięto łukiem odcinkowym, w szczytach znajdują się okienka okrągłe. Główne, zamknięte odcinkowo wejście do kościoła znajduje się w kruchcie po stronie wschodniej. Do zakrystii prowadzi osobne, prostokątne wejście po stronie południowej.

Wewnątrz partię centralną wydziela osiem kolumn. Wieńcząca tą część kopuła ozdobiona jest polichromią, zapewne z pocz. XIX w., przemalowaną w 1966 r., przedstawiającą cztery sceny z życia św. Wojciecha oraz - w latarni - postacie śś. Jadwigi, Kazimierza, Wojciecha i Stanisława. We wschodnim ramieniu krzyża wbudowano chór muzyczny o wybrzuszonym parapecie, wsparty na profilowanych podciągach i parze kolumn. Zachowało się rokokowe wyposażenie, obejmuje m. in. zespół ołtarzy: ołtarz gł. i 4 ołtarze boczne. Ołtarz gł. posiada podstawę w formie piętrzących się skał, na których ustawiono gotycki krucyfiks na tle draperii oraz barokowe figury Matki Boskiej Bolesnej, św. Jana Ewangelisty oraz rzeźby aniołów.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz oraz - po wcześniejszym uzgodnieniu - wewnątrz. Bliższe informacje są podane na stronie internetowej parafiabuk.pl

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 30.09.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.172419, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.46107