Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

budynek Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, ob. ośrodek kultury - Zabytek.pl

budynek Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, ob. ośrodek kultury


budynek użyteczności publicznej 1909 - 1910 Brzozów

Adres
Brzozów, Armii Krajowej 3

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. brzozowski, gm. Brzozów - miasto

Budynek jest interesującym przykładem pokaźnej „Sokolni” powstałej w niewielkim miasteczku, z zachowanym kompletnym zewnętrznym wystrojem architektonicznym o patriotycznym wyrazie.

Zaprojektowany przez znanego architekta Jana Sas Zubrzyckiego. Budowę prowadził architekt Stanisław Majerski, z którego warsztatu pochodzą także rzeźby na elewacji.

Historia

Na 1892 r. datuje się początki Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Brzozowie. Ok. 1905 r. podjęto inicjatywę budowy własnej Sokolni. W 1906 r. gmina przekazała parcelę, biskupstwo (Brzozów był drugą siedzibą biskupa przemyskiego) - drewno na budowę. Plan opracował w 1909 r. architekt Jan Sas Zubrzycki, natomiast prace prowadził architekt Stanisław Majerski. Siedzibę Towarzystwa wybudowano w 1910 roku. Zdobiące wieżę „Sokoła” rzeźby i płaskorzeźby powstały w prowadzonym przez Majerskiego wraz z ojcem Ferdynandem (rzeźbiarzem) zakładzie rzeźbiarskim w Przemyślu. Budynek uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych zarówno w czasie I, jak i II wojny światowej; następnie był sukcesywnie odbudowywany. W 1949 r. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zostało przez ówczesne władze rozwiązane. W 1954 r. rozpoczęto remont „Sokoła” z przystosowaniem na Powiatowy Dom Kultury. W latach 1972-1976 przebudowano salę widowiskową, adaptując ją na kino.

Opis

Budynek jest zlokalizowany przy jednej z głównych ulic Brzozowa - ul. Armii Krajowej, w jej południowej pierzei; przy skrzyżowaniu z ul. Pańki. Założony na osi zbliżonej do kierunku wsch.-zach. „Sokół” został wybudowany w stylu eklektycznym, na planie prostokąta z okrągłą wieżą dostawioną do północnego-zachodu narożnika oraz niewielką przybudówką w zach. części pd. elewacji. Masywną bryłę trójkondygnacyjnego budynku urozmaica wspomniana wieża wyższa od całości o jedną kondygnację. Korpus budowli rozczłonkowany jest dodatkowo dwoma ryzalitami w elewacji pn. i jednym w elewacji zachodniej. „Sokoła” przekryto dachem czterospadowym, nad ryzalitami przechodzi on w dachy: dwuspadowy, trójspadowy i wielospadowy; nad południową przybudówką dach pulpitowy. Wieża zwieńczona jest hełmem w formie ostrosłupa o podstawie ośmiokąta. Siedzibę Towarzystwa wymurowano z cegły. Ceglane elewacje obwiedzione są kamiennym cokołem, dekorowane nierównomiernie rozmieszczonymi guzami z przepalonej cegły, zwieńczone gzymsem koronującym. Elewacja frontowa (północna) ramowana jest przez ryzalit od wschodu i wieżę od zachodu. W centralnej części zaprojektowano ryzalit akcentujący wejście do budynku. Na jego szczycie umieszczono rzeźbę orła stojącego na kuli. Główne wejście do siedziby Sokoła zostało umieszczone w wieży i to ona stanowi o wystroju architektonicznym i wyrazie ideologicznym budynku. Pomiędzy otworami okiennymi I piętra rozmieszczono płytkie nisze, w których, na konsolach, umieszczono rzeźbione popiersia Tadeusza Kościuszki, Królowej Jadwigi, królów Władysława Jagiełły i Kazimierza Wielkiego. Kondygnację I i II piętra rozdziela rombowy fryz. Nad nim usytuowano płaskorzeźbione trzy kartusze herbowe, środkowy większy i dwa boczne mniejsze. Na osi wejścia herb Rzeczpospolitej Trojga Narodów (Orzeł, Pogoń i Archanioł Michał), a flankują go od północy herb Brzozowa, a od południa Galicji i Lodomerii. W kondygnacji II piętra wieży widnieją dwie zatynkowane blendy okienne z pseudootworami strzelnic. We wnętrzu zachowała się oryginalna klatka schodowa. Na parterze, charakterystyczna dla tego rodzaju budynku - sala widowiskowa.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bartosz Podubny, OT NID w Rzeszowie, 16.09.2014 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.7847, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.177685