Historia

Pierwszą wiadomość o budynku mieszkalnym na terenie przedzamcza zamku wysokiego, który można utożsamiać z późniejszym pałacem Anny Wazówny, pochodzą z lustracji dokonanej w 1564 roku. W konstrukcji obiektu wykorzystano elementy gotyckich budynków gospodarczych oraz znaczny fragment wschodniego muru obronnego. Piętrowy budynek zwieńczony był attyką w typie włoskim. Po przejęciu w 1605 roku starostwa brodnickiego przez Annę Wazównę - siostrę Zygmunta III Wazy - budynek nieznacznie powiększono, przebudowano wnętrza i oddzielono od pozostałego terenu zamku. Prawdopodobnie wokół pałacu urządzono ogród. Po śmierci Anny Wazówny (1625 roku) dobra brodnickie przechodziły w ręce kolejnych kobiet związanych z linią dynastyczną Wazów. W latach 1625-1631 starościną była Konstancja Habzburżanka, druga żona Zygmunta II. Później dobra brodnickie zostały wyznaczone jako oprawa dla jej córki Anny Katarzyny Konstancji (1631-1638). Po niej przypadły żonie Władysława IV Cecylii Renacie. Znacznej rozbudowie poddano pałac ze czasów gdy urząd starościny sprawowała Maria Kazimiera d’Arquien, żona króla Jana III Sobieskiego (1678-1698). Wydłużono wówczas korpus ku południu, włączając w jego bryłę dalsze budynki gospodarcze o rodowodzie średniowiecznym, ulokowane wzdłuż muru przedzamcza. Ostatni nowożytny remont przeprowadził w drugiej połowie XVIII wieku tajny radca królewski Schmidt i jego żona Anna. W okresie zaborów budynek stanowił siedzibę pruskiej domeny państwowej, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym mieściła się w nim szkoła. Budynek spłonął niemal doszczętnie w 1945 roku. Zachowane mury obwodowe i część ścian działowych przetrwała w formie ruiny do lat 60. XX wieku gdy przystąpiono do jego odbudowy.

Opis

Obiekt ulokowany jest w północno-zachodniej części miasta, na terenie przedzamcza, przy wschodnim murze rozdzielającym dwie jego części. Wybudowany jest z cegły, tynkowany. Budynek założony na rzucie wydłużonego prostokąta, z częściowo dwutraktowym układem pomieszczeń. Pałac jest piętrowy o zwartej bryle, kryty czterospadowym dachem z lukarnami. Elewacje zwieńczone są profilowanym gzymsem koronującym. Kondygnacje oddzielone są prostym gzymsem kordonowym. Fasada o zaburzonej osiowości. Na osi środkowej i drugiej osi od południa znajdują się otwory drzwiowe. Parter przepruty jest dwunastoma prostokątnymi otworami okiennymi w profilowanych tynkowych opaskach. Analogiczne otwory na piętrze. Otwory na pierwszej osi od południa są znacznie mniejsze od pozostałych. Elewacja wschodnia jest jedenastoosiowa, z prostokątnymi otworami okiennymi w profilowanych tynkowanych opaskach. Na elewacji odkrywki reliktów gotyckich. Wnętrza pałacu zostało przekształcone w czasie powojennej odbudowy. W jednym z pomieszczeń, pełniącym obecnie funkcję kuchni, zachowane są sklepienia kolebkowo-krzyżowe.

Obiekt częściowo dostępny. W pałacu mieszczą się m.in. Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna oraz Urząd Stanu Cywilnego. Elewacje dostępne z zewnątrz.

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.