Jest inkastelowany czyli ma cechy świątyni warownej, a także należy do grupy renesansowych budowli wiązanych z nazwiskiem Jana Baptysty z Wenecji, do której zaliczane są kościoły w Broku, Chruślinie, Cieksynie i kolegiata w Pułtusku. Grupę tę wyróżniają pokrewne rozwiązania przestrzenne i dekoracyjne zwłaszcza w partii sklepienia z charakterystyczną dekoracją. W 1806 r. w brochowskiej świątyni odbył się ślub Justyny Tekli Krzyżanowskiej i Mikołaja Chopina - rodziców Fryderyka Chopina, a 23 kwietnia 1810 r. chrzest przyszłego kompozytora.

Historia

Pierwsza świątynia w Brochowie powstała zapewne przed 1113 r. W 1356 r. istniała już parafia, a plebanem był kapelan księcia Ziemowita III. W latach 1551-1561 powstał obecny kościół fundacji Jana Brochowskiego wojskiego warszawskiego i jego rodziny. Autorstwo budowli przypisywane jest warsztatowi Jana Baptysty z Wenecji. W 1561 r. kościół poświęcono, a w 1596 r. konsekrowano. Prawdopodobnie na pocz. XVII w. powstał mur obronny okalający świątynię i fosa. Budowlę uszkodzoną w trakcie wojen szwedzkich wyremontowano i przebudowano w latach 1662-1665 z inicjatywy Olbrachta Adriana Lasockiego późniejszego starosty wyszogrodzkiego. Kościół odnawiany był jeszcze m in. w 1816 r. i 1858 r. a także w k. XIX wieku. Na początku I wojny światowej została zniszczona część zach. i pd. budynku, sklepienia i wnętrze, a także mur okalający. W latach 1924-1929 kościół odbudowano pod kierunkiem arch. Jarosława Wojciechowskiego i Tymoteusza Sawickiego. W trakcie II wojny światowej uległ ponownie uszkodzeniu i w l. 1946-1948 został zrekonstruowany. W latach 1990- 1999 trwały z przerwami prace konserwatorskie w kościele z funduszów Ministra Kultury i Sztuki. W 2010 r. ogłoszonym Rokiem Chopinowskim odrestaurowano utracony w 1915 r. wystrój wnętrza m. in. polichromię sklepienia. Niedawno została zakończona rewitalizacja muru obronnego.

Opis

Zespół kościoła usytuowany jest w pd. części miejscowości nad malowniczym jeziorkiem w starorzeczu na lewym brzegu Bzury, po zach. stronie drogi. Orientowany kościół stoi w centrum prostokątnej parceli otoczonej wysokim obronnym murem z otworami strzelniczymi oraz pięciobocznymi bastionami na narożach. Po pn. stronie znajduje się otynkowana, zwieńczona trójkątnie dwuprzelotowa brama, a od pd. furta. Oba przejścia powstały ok. 1930 r. podczas powojennej odbudowy. Do wewnętrznej strony pn. odcinka kurtyny wsch. muru przylega dzwonnica z 1 poł. XIX w. czworoboczna, tynkowana, dwukondygnacyjna z dachem namiotowym.

Budynek kościoła jest murowany z cegły z widocznymi otworami maculcowymi tj. po rusztowaniach, otynkowany wewnątrz. Ma układ trójnawowej bazyliki z prezbiterium, do którego od pn. przylega kruchta i zakrystia a od wsch. zamyka niższa absyda ze sklepioną kopułowo emporą powyżej, otwartą do nawy półkolistą arkadą. Nawę główną wieńczy wysoki dach dwuspadowy, a boczne pulpitowe kryte dachówką. O obronnym charakterze świątyni decydują m. in. wysokie, cylindryczne wieże z okienkami strzelniczymi zwieńczone stożkowymi dachami krytymi blachą: wschodnia nadbudowana nad absydą i dwie zachodnie flankujące narteks (kryty przedsionek). Komunikację między wieżami-basztami zapewniały znajdujące się nad filarami międzynawowymi korytarze ze strzelnicami i półkoliście zamkniętymi oknami, otwartymi na nawę arkadowymi prześwitami. W zakrystii znajduje się kominek, który miał służyć oblężonym do przygotowywania posiłków. Tunelowe rozwiązanie wnętrza nawy i prezbiterium artykułowanego systemem arkad wspartych na filarach i przykrytego wspólnym sklepieniem kolebkowym z charakterystyczną siecią kasetonowych żeber w geometrycznych układach reprezentuje typowy układ dla grupy mazowieckich świątyń Jana Baptysty z Wenecji. Nawy boczne również są przesklepione ornamentowaną kolebką. Proste elewacje zewnętrzne wzmacniają szkarpy będące reminiscencją gotyku i arkadowe wnęki wspierające ganek w partii prezbiterium. Skromną ścianę fasady wyróżnia półokrągły uskokowy portal ujęty strzelnicami i trójkątny szczyt powyżej pulpitowego daszku narteksu, zdobiony lizenami i płyciną. We wnętrzu znajduje się duża liczba płyt epitafijnych i pamiątkowych przypominająca o bogatej historii świątyni.

Zabytek dostępny poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 03.11.2014 r.