Historia

Braniewo, najstarsze miasto warmińskie, lokowane po raz pierwszy w 1254 r. było początkowo siedzibą biskupów warmińskich, później główne miasto dominium warmińskiego. W 1565 r. kardynał Stanisław Hozjusz powołał w Braniewie pierwsze w Polsce kolegium jezuickie (1565). Barokowy kościół p.w. Krzyża Świętego zbudowany został w latach 1722 - 1747 z inspiracji rektora kolegium jezuickiego Teofila Zabłockiego przy wsparciu finansowym arcybiskupa Teodora Potockiego, na miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni odpustowej związanej z kultem obrazu krwawiącego Chrystusa uprzednio sprofanowanego przez żołnierzy szwedzkich w 1626 r. Rozwiązanie zakonu Jezuitów w 1773 r. doprowadziło do upadku sanktuarium, nad którym opiekę przejęli księża z kościoła parafialnego św. Katarzyny w 1811 r. W latach 1927 - 29 przy kościele wybudowano klasztor redemptorystów przybyłych do Braniewa z Bonn. Po 1945 r. kościół został przejęty przez polskich Redemptorystów, którzy odbudowali zniszczony w czasie wojny klasztor oraz odrestaurowali kościół, m.in. remontując organy oraz naprawiając kopułę - znacznie uszkodzoną pociskami w czasie wojny. Jako kościół odpustowy powstał w charakterze manifestacji katolicyzmu na pograniczu z protestanckim Królestwem Prus połączonej z nurtem pielgrzymkowym, szczególnie popularnym na Warmii w XVII i XVIII w. Zalicza się do grup barokowych tzw. warmińskich kościołów odpustowych (Glotowo, Chwalęcin, Krosno, Międzylesie Lidzbarskie, Święta Lipka).

Opis

Kościół znajduje się w północno - zachodniej części miasta na lewym brzegu rzeki Pasłęki. Jest to budowla ceglana, nietynkowana, założona na planie krzyża greckiego z przylegającym od wschodu kompleksem budynków klasztornych oraz z prezbiterium ujętym po bokach zakrystiami. Skrzyżowanie ramion zamknięte kopułą wspartą na tamburze i pendentywach, zwieńczoną latarnią. Wewnątrz kościoła w centralnej części znajduje się bęben wsparty na żaglach, będący podstawą kopuły. Okna zamknięte łukiem odcinkowym w prezbiterium, w zakrystiach owalne. Elewacje artykułowane analogicznymi podziałami ramowymi z fryzem podokapowym oraz niszami mieszczącymi drewniane figury (M. Boskiej i Chrystusa Boleściwego) z 1740 r. autorstwa Jana Chrystiana Schmidta z Reszla oraz na elewacji południowej (śś. Wojciecha, Franciszka Ksawerego) z początku XIX w. autorstwa Karola Jaroszewicza. Na elewacjach wschodnich figury św. Piotra i Matka Boska z Dzieciątkiem. Całość pokryta dachami ceramicznymi, trójspadowymi akcentowanymi facjatkami. Wnętrze posiada dość jednolite stylistycznie późnobarokowe wyposażenie, z którego najcenniejsze to: ołtarz główny z 1738 r. z cudownym obrazem Tronu Łaski. Wraz z ołtarzami bocznymi wykonany przez warsztat Jana Chrystiana Schmidta z Reszla. Ambona autorstwa Jana Freya, konfesjonały oraz chór muzyczny pochodzący z ok. 1740 r.

Obiekt dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Maurycy Domino, 4.12.2014 r.