Historia

Parafia w Boguszycach została erygowana prawdopodobnie na początku XIV wieku. Wieś należała do członków rodziny herbu Rawicz z Żelaznej i Trzciannej, piszących się później Trzcińscy. Pierwotny, również drewniany kościół stał w Boguszycach przed 1467 rokiem. Pierwszy kościół pw. św. Stanisława - erygowany w 1521 r. przez bpa Jana Łaskiego - ufundował Prandota z Żelaznej, wojewoda rawski i płocki, nadając świątyni grunty orne, łąki i ogród. Obecny kościół wzniesiono w latach 1550-1553 z fundacji Wojciecha Boguskiego herbu Rawicz, starosty stromeckiego. W 1558 r. świątynię konsekrował bp Andrzej Noskowski. Zapewne z tego samego roku pochodzi polichromia pokrywająca ściany i stropy naw i prezbiterium (być może wykonana przez warszawskiego malarza Jana Jantasa). W XVIII w. kościół znajdował się pod patronatem rawskiego kolegium jezuitów. Po kasacie zakonu dobra należały do Jana Bogatki, stolnika mszczonowskiego. W 1796 r. zewnętrzne ściany świątyni pokryto tarcicą, nieco później do bryły kościoła dostawiono kruchtę południową i zakrystię. W 1915 r., podczas działań wojennych, uszkodzeniu uległy ściany kościoła, szczególnie fasada. Aby wzmocnić konstrukcję budynku, zastosowano lisice. Podczas remontu wymieniono również gont na dachu. Kruchtę zachodnią wzniesiono w latach 30. XX wieku. W północno-zachodnim narożniku cmentarza znajduje się drewniana dzwonnica z XVIII w., na planie kwadratu i zwieńczona gontowym dachem namiotowym, przeniesiona w 1962 r. z Lubochni.

Opis

Kościół usytuowany na naturalnym wzgórzu nad stawami na południowo-zachodnim krańcu wsi, poprzedzony bramą z dwiema furtami, położoną na wprost kruchty zachodniej. Do bramy prowadzą szerokie schody betonowe. Świątynia orientowana, ulokowana pośrodku cmentarza przykościelnego otoczonego ogrodzeniem z kamienia polnego, wykonanym ok. 1890 r., z czterema kapliczkami w narożnikach. Budowla z trójnawowym korpusem na planie zbliżonym do kwadratu, z zamkniętym trójbocznie prezbiterium na planie prostokąta od wschodu, szerokości równej nawie głównej. Do ścian północnej i zachodniej przylegają kruchty na planie prostokąta. Również na planie prostokąta wzniesiono zakrystię przylegającą do ściany północnej prezbiterium. Bryła kościoła zwarta, prostopadłościenna, z wysokim dachem dwuspadowym krytym gontem. Ściany prezbiterium osłania okap wsparty na kroksztynach. Nad dachem wieżyczka na sygnaturkę kryta czterospadowym dachem. Ściany i dach wieżyczki pokryte gontem. Kruchty zachodnia (z lat 30. XX w.) i południowa (z 1796 r.) oraz zakrystia (z 1796 r.) z osobnymi dachami dwuspadowymi, również kryte gontem. Kościół drewniany, wybudowany w konstrukcji zrębowej. Ściany od zewnątrz szalowane, z listwami nabijanymi na łączeniach oraz lisicami wzmacniającymi prezbiterium i nawę. Kościół wzniesiono na podmurowaniu z cegieł, obecnie otynkowanym. Przyciesie dębowe, łączone w narożach na zamek w dłuższych ścianach - na nakładkę. W ścianach południowej i północnej nawy i prezbiterium otwory okienne prostokątne, zamknięte prosto lub łukiem odcinkowym. Okna jednoskrzydłowe, w nawie dziesięciopolowe, w prezbiterium sześciopolowe. Drzwi zewnętrzne współczesne, taflowe, mocowane na zawiasach pasowych z ornamentem. Stropy w nawach i prezbiterium gładkie, z pułapem. Więźba dachu drewniana, jednostorczykowa, z leżącymi stolcami podtrzymującymi krokwie. Nawy i prezbiterium ze wspólnym dachem - rozpiętość kozłów więzarowych dostosowana do szerokości pomieszczenia. Szerszą od prezbiterium nawę przekrywają przedłużone połaci dachu, lekko załamane na linii zaskrzynień, z kroksztynami. Nad nawami bocznymi użyto formy opuszczonych zaskrzynień, których podniebia są oszalowane i pokryte polichromią. Podłogi w nawie i prezbiterium deskowe, w kruchtach wylewki betonowe. Wnętrze nawy podzielone dwoma rzędami słupów wydzielających nawy boczne, nawy boczne niższe od nawy głównej. Stropy w prezbiterium i nawach płaskie. Wzdłuż ściany zachodniej nawy chór muzyczny z balustradą tralkową, wsparty na słupach. Prospekt organowy z końca XIX w., dzieło Adolfa Antoniego Homana. Belka tęczowa z krucyfiksem z XVI w. autorstwa Jana Jantasa, któremu przypisuje się również wykonanie polichromii pokrywającej ściany i stropy wnętrza świątyni. Polichromia renesansowa powstała ok. 1558 roku. Stropy nawy i prezbiterium pokryte polichromią o motywach ramowych, wypełnionych dekoracją roślinną, arabeskami i groteskami. W prezbiterium medalion z Chrystusem Pantokratorem i mniejsze medaliony z czterema ewangelistami. W nawie północnej przedstawienia siedmiu grzechów głównych, w nawie południowej siedem postaci męskich i dwa putta z tarczą herbowa. Na północnej ścianie prezbiterium scena przedstawiająca nawrócenie św. Pawła oraz św. Krzysztofa. Na ścianie północnej wizerunek św. Stanisława. Na ścianach nawy wizerunki postaci starotestamentowych, m.in. Samsona, św. Wojciecha, św. Rocha i św. Marcina, a także sceny, np. Ofiarowanie Izaaka, Pokłon trzech króli, Biczowanie i cierniem koronowanie Chrystusa. We wnętrzu znajdują się również trzy ołtarze - późnogotyckie tryptyki. Ołtarz główny: w predelli płaskorzeźbiona scena Ostatniej Wieczerzy, po bokach figury św. Stanisława i św. Wojciecha. Scena środkowa tryptyku to płaskorzeźbione Ukrzyżowanie. Na skrzydłach: sceny Męki Pańskiej na awersie, malowane figury Marii i anioła ze sceny Zwiastowania na rewersach. Ołtarz południowy: tryptyk z centralną sceną płaskorzeźbioną przedstawiającą rodzinę Marii, w zwieńczeniu malowana scena Przemienienia Pańskiego. Na skrzydłach malowane sceny z życia Jezusa. Ołtarz w nawie północnej: malowany tryptyk przedstawiający św. Stanisława i św. Nepomucena, na skrzydłach św. Piotra, św. Pawła, św. Hieronima i św. Jana Chrzciciela.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Agnieszka Lorenc-Karczewska, OT NID w Łodzi, 06.09.2014 r.