maszynownia szybu - Zabytek.pl
Adres
Boguszów-Gorce
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. wałbrzyski, gm. Boguszów-Gorce
Przykład zrewitalizowanego obiektu, któremu nadano nową funkcję.
Historia
Kopalnia Witold w Gorcach została nadana w 1791 r. pod nazwą Gustav. Powiększano ją w latach 1808 i 1826, a w 1832 r. połączono z nadaną w 1788 r. kopalnią Freudiger Wink. Kopalnia Witold kilkakrotnie zmieniała właścicieli. W latach 30. XIX w. należała do barona von Dyherrn-Czettritz i innych udziałowców. Później wykupił ją radca handlowy Karl Georg Treutler. Od niego nabył je Gustaw Kramsta - potentat górniczy w tym rejonie (do Kramstów należały także m. in. zakłady lniarskie w Świebodzicach oraz cukrownia w Pastuchowie). W 1872 r. kopalnia przeszła na własność spółki Schlesische Kohlen-und Cokes-Werke A.G., zrzeszającej wówczas większą część wałbrzyskich kopalń i koksowni. W 1928 r. udziały kopalni wykupiła spółka Niederschlesische Bergbau A.G.
Kopalnia była eksploatowana razem z innymi polami górniczymi: Elise w Starym Łosieńcu, (nadana w 1818 r., powiększana w latach: 1839, 1840, 1847), Elise Pachtfeld i Gustav Zubehör (nadana w 1864 r.). Wydobycie węgla w kopalni przedstawiało się następująco: 1840 r. – 9 tys. ton, 1858 r. – 8,4 tys. ton, 1912 r. – 240 tys. ton.
Teren kopalni Gustaw z szybami Paulina i Wilhelm były zlokalizowane w pd. części Gorców, a od 1867 r. przedzielone linią kolejową. Po jej południowej stronie znalazła się hałda a po północnej stronie, przy drodze do Kamiennej Góry (obecnie ul. Traugutta) zespół zabudowy kopalni.
Kopalnię rozbudowywano na pocz. XX w., w tym w 1914 r., gdy wzniesiono nadszybie i maszynownię.
Wraz z kopalnią funkcjonowała koksownia, używająca pieców typu Otto. Wzniesiona pod koniec XIX w. była pionierską instalacją tego typu. Uważa się, że tutaj po raz pierwszy w Europie skoksowano węgiel. Koksownię zlikwidowano w latach 30. XX w.
Kryzys gospodarczy lat 30. XX w. spowodował także wstrzymanie wydobycia węgla w 1931 r., a w dalszej konsekwencji naturalne zatopienie kopalni. W 1943 r. kopalnię odwodniono i ponownie uruchomiono wydobycie. Wówczas włączono ją do kopalni Glűckhilf-Friedenshoffnung, późniejszej Victorii, w Sobięcinie. Po 1945 r. poddano ją ponownej rozbudowie i połączono z kopalnią Victoria ośmiokilometrowym przekopem na głębokości 400 m, drążonym w latach 1946-1951. Wówczas zmieniono nazwę na szybu z Wilhelm na Witold.
W 1981 r. trzy obiekty na terenie kopalni wpisano do rejestru zabytków: nadszybie, maszynownię i halę kompresorów. W wyniku zmian gospodarczych na początku lat 90. XX w. w Zagłębiu Dolnośląskim zakończono wydobycie węgla. Podobny los spotkał szyb Witold: ostatni oficjalny zjazd miał miejsce 31.05.1993 r., wkrótce rozebrano większą część kopalnianej infrastruktury, zachowano trzy obiekty wpisane do rejestru zabytków.
Opis
Murowany budynek maszynowni wzniesiono w 1914 r. Przed 1931 r. został rozbudowany od zachodu dla powiększenia przestrzeni hali z maszyną wyciągową. W wyniku rozbudowy zmieniono pierwotny dach maszynowni, na niższy o większej rozpiętości. W trakcie rozbudowy elewacje nowej części maszynowni ukształtowano podobnie jak elewacje jej starszej części. Budynek maszynowni wzniesiony jest na planie prostokąta, nakryty spłaszczonym dachem dwuspadowym, utrzymany w stylu budownictwa przemysłowego z przełomu XIX/XX w. i secesji (wklęsło-wypukłe w zarysie szczyty nad starszymi częściami elewacji bocznych). Starsza część maszynowni jest jednolita i jednorodna stylistycznie z budynkiem nadszybia. Najokazalsze elewacje szczytowe zwieńczone są szczytami, ożywione szerokimi, dwuosiowymi, tynkowanymi blendami wprowadzonymi w pola szczytów i zamkniętymi łukiem odcinkowym. Podział ramowy elewacji, listwowe obramienia osi okiennych (z oknami i płycinami okiennymi), pola szczytów i attyki nowszej części maszynowni licowane są cegłą klinkierową. Pozostałe partie elewacji są tynkowane.
Obecnie, po remoncie nie użytkowanych od 20 lat nadszybia, wieży szybowej i maszynowni, mieści się tam Centrum Kulturalno-Kongresowe Witold.
Zabudowania szybu Witold znajdują się w dzielnicy Gorce miasta Boguszów-Gorce, przy ul. Romualda Traugutta, w sąsiedztwie stacji kolejowej Boguszów-Gorce Zachód. Po rewitalizacji przeprowadzonej w latach 2012/2013 mieści się tu Centrum Kulturalno-Kongresowe WITOLD. Najwyższa kondygnacja wieży wyciągowej udostępniana jest jako platforma widokowa.
Oprac. Krzysztof Czartoryski, OT NID we Wrocławiu, 25.07.2017 r.
Rodzaj: architektura przemysłowa
Styl architektoniczny: inna
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_BK.86418